Početkom 1942. godine, južna Bačka postala je poprište brutalne vojne operacije poznate kao „Racija“, koju su sprovele mađarske okupacione snage. Ova akcija, koja je trajala tokom januara, usmerena je protiv civilnog stanovništva – prvenstveno Srba, Jevreja i Roma – pod izgovorom borbe protiv partizana i obezbeđivanja stabilnosti u regionu.
Rezultat je bio stravičan gubitak života i trajni ožiljci u kolektivnom sećanju lokalne zajednice.
Istorijski kontekst
Nakon što je Kraljevina Jugoslavija okupirana u aprilu 1941. godine, južna Bačka pripojena je Mađarskoj. U nameri da se ukloni svaki oblik otpora i zastraši stanovništvo, okupacione vlasti su organizovale masovna hapšenja i egzekucije. Racija iz januara 1942. godine bila je deo tog represivnog sistema.
Početak racije u Šajkaškoj regiji
Operacija je 4. januara započela u selima Šajkaške regije, kao što su Čurug, Gospođinci, Šajkaš, Đurđevo, Mošorin, Titel, Lok, Gardinovci, Vilovo i Žabalj. Vojska i žandarmerija su pretraživale domove pod izgovorom potrage za partizanskim simpatizerima i skrivenim oružjem.
Civili su hapšeni, a mnogi su odvedeni na obale Dunava i Tise, gde su pogubljeni. Tela su bacana u zaledene reke, ostavljajući porodice bez prilike za dostojanstveno sahranjivanje.
Tragedija u Novom Sadu
Od 21. do 23. januara, racija se preselila u Novi Sad. Grad je bio blokiran, komunikacije prekinute, a stanovnici su danima živeli u strahu. Tokom sistematskog pretraživanja kuća, civili su odvođeni na obale Dunava, gde su mnogi pogubljeni.
Procenjuje se da je u Novom Sadu ubijeno između 1.300 i 2.000 ljudi. Tragedija je dodatno pojačana slikama žena, dece i staraca primoranih da hodaju po zaledenom Dunavu, gde su brutalno ubijani ili gurani pod led.
Nastavak racije u Bečeju
Nakon Novog Sada, racija je zahvatila Bečej, gde su od 25. do 29. januara civili nastavili da stradaju. Oko 250 ljudi, uglavnom Srba i Jevreja, odvedeno je na obale Tise, gde su pogubljeni, a njihova tela bačena u reku.
Posledice i značaj sećanja
Ova masovna ubistva ostavila su duboke traume u zajednicama južne Bačke. Posle rata, pojedini odgovorni za raciju su suđeni i osuđeni, ali mnogi su izbegli pravdu. Danas se sećanje na žrtve čuva kroz komemoracije i spomenike, poput spomenika „Porodica“ na Keju žrtava racije u Novom Sadu.
Racija iz januara 1942. godine jedan je od najmračnijih događaja u istoriji Vojvodine tokom Drugog svetskog rata. Sistematski teror nad nevinim stanovništvom podseća na važnost negovanja kulture sećanja i sprečavanja ponavljanja sličnih zločina.
