Mada istorija smederevskog područja doseže duboko u prošlost, oreol slave staviće mu poslednji značajni vladar na srpskom srednjovekovnom prestolu, despot Đurađ Branković.
Đurađ Branković potiče iz ugledne velmoške srpske porodice Brankovića, čiji su preci uživali visoka dostojanstva na dvoru srpskih vladara loze Nemanjića, kraljeva Milutina i Stefana Dečanskog i careva Dušana i Uroša, upravljajući klasičnim južnim teritorijama srpske države i to oblastima Skoplja, Ohrida, Kosova, zaleđa dubrovačkog i polimlja. Kao savladar despota Stefana, svog ujaka, Đurađ je upravljao Kosovom i Zetom.
Despot Đurađ kao čovek i kao državnik, duhovno je bio privržen pravoslavlju i ukupnoj vizantijskoj tradiciji. Bio je oženjen Grkinjom Jerinom, iz ugledne carske porodice Kantakuzina, ćerkom Teodora, gospodara Peloponeza. Zahvaljujući Esfigmenskoj povelji, danas možemo videti kako je prema živopisu izgledao despot i njegova porodica.
Kako ga izvori opisuju, despot je bio „stasit i pun dostojanstvenog izgleda“ i „dostojan poštovanja“. On je konačno ujedinio zemlje Brankovića i Lazarevića koje su bile ugrožene sa više strana. Ovaj mudri vladar poslednje srpske prestonice, na vatrometini Istoka i Zapada, kao poslednju odbranu, sazidao je na ušću Jezave u Dunav, tvrđavu, koja će svojom monumentalnošću označiti sjaj i propast jedne blistave epohe srpske, nemanjićke državnosti. Kako je na Krstastoj kuli zapisao vredni neimar, Mali grad je podignut od 1428-1430. godine. U tom trouglu je smešten dvor, velika sala za prijeme, prostorije za Despota, njegovu porodicu, pratnju i stražu, pisarnica, kovnica novca i čuvena dvorska biblioteka.
Uvidevši da je Mali grad sa pet kula i zidovima, pretesan da zaštiti dvor, za desetak godina uspeo je da sazida i Veliki grad, na površini od oko 10,5 hektara zadržavši oblik nepravilnog trougla.
Na dvoru bogatog i obrazovanog despota Đurđa, živelo se raskošno, sjaj dvora privlačio je Dubrovčane, Grke, Mađare, Turke. Neki od njih, kao Toma i Đorđe Kantakuzin, Jerinina braća, mitropolit Atanasije, Dubrovčanin Paskoje Sorkočević, grk Stefan Ratković, logotet, zauzimaju visoka mesta kao „gospoda od Smedereva“, i uživaju Đurđevo poverenje. Konstantin filozof, je u Smederevu napisao Žitije Stefana Lazarevića, a kir Stefan Domestik prve note-neume po kojima se izvodila crkvena muzika. Smederevo je postalo centar u koji su se sjatili mnogi naši i od Turaka izbegli bugarski i grčki književnici, prepisivači i sastavljači originalnih dela srpske srednjovekovne književnosti. U Smederevu je postojala i kolonija dubrovačkih trgovaca.
Oštroumni diplomata despot Đurađ pokušao je da i rodbinskim vezama sačuva granice svoje države. Uz raskošne svadbe i bogat miraz, poslao je svoje kćeri Katarinu (Kantakuzinu) na dvor grofa Ulriha Celjskog, a Maru u Muratov harem u Jedrene. U znak još većeg prijateljstva sa Vizantijom, svog sina, naslednika Lazara, oženio je vizantijskom princezom Jelenom. Međutim, ni udajom svojih kćeri, ni veštom diplomatijom, ni novcem, ni potpisivanjem pograničnog ugovora sa Venecijom, nije uspeo da stabilizuje Srbiju. Njegov zet sultan Murat II sa svojom vojskom je prodro u Srbiju i posle tromesečne opsade, više glađu nego borbom, prinudio očajnički branjeni grad na predaju 18. avgusta 1439. godine. Nesrećni vladar pet godina je lutao Evropom tražeći pomoć, ali je dobio samo prazna obećanja. Posle više pobeda hrišćanske vojske, Segedinskim mirom, despotu su vraćena 24 grada, među kojima i Smederevo. Država je obnovljena, vraćeni su mu oslepljeni sinovi i ćerka, udovica Mara. Ali ovakvo stanje nije dugo potrajalo. Daroviti naslednik na turskom prestolu, Mehmed II Osvajač odmah je počeo obračun sa hrišćanskim državama. Posle dvomesečne opsade 1453. godine osvojio je bastion pravoslavnog hrišćanstva, Carigrad. Srbija je ponovo bila na udaru.
Dva puta je Smederevo odolevalo turskim napadima, ali stari despot je bio na izmaku snaga. Umro je 1456. godine u prilikama, koje su malo dobroga obećavale. Ostavio je Srbiju uklještenu između ugarskih i turskih interesa, a njegovi potomci i naslednici otkrivaju svu tragiku u kojoj se našla porodica Branković i srpski narod. Ni kratkotrajna vladavina najmlađeg sina, despota Lazara, ni namesništvo na čelu sa Mihajlom Anđelovićem, ni slepi Stefan, a ponajmanje mladi bosanski kraljević Stefan Tomašević, čija je vladavina na srpskom prestolu trajala nepuna tri meseca, nisu bile kadre da sačuvaju srpsku državu. Borba za vlast u srpskoj prestonici davala je priliku ne samo Osmanlijama nego i ostalim susedima Despotovine da se bore za njene ostatke. U poslednjem ratnom pohodu kroz opustošenu Srbiju, bez ikakvih prepreka, sultan je sa velikom vojskom stigao pred zidine Smedereva. Bez otpora, po drugi put konačno Turci su ušli u prestonicu despota Đurđa, tako da je 1459. godine padom Smedereva prestala da postoji ranije najmoćnija sila na Balkanu. Za Srbe je počelo viševekovno ropstvo.
DESPOTOVO ZAVEŠTANJE
Ostavio je despot Đurađ otečestvu još nešto, po čemu se može zaključiti da je bio mudar vladalac koji nije mislio samo na materijalna blaga. On je na svom dvoru negovao umetnost koju je takođe ostavio naslednicima kao tradiciju. Kir Stefan Srbin, domestik (dirigent), upravo je na despotovom dvoru napisao muziku beleženu neumama, koja se lepotom ne može meriti ni sa čim. To su psaltike na srpskom i grčkom jeziku „Ninja sili“ i „Vkusite“, horske kompozicije komponovane u najlepšem maniru srednjovekovne vizantijske i crkvene muzike. Originalni zapisi su uništeni prilikom bombardovanja Narodne biblioteke Srbije, 6. aprila 1941. godine, kada su Hitlerovi generali isplanirali i kulturni genocid.
U vreme despotovine, od 1428. do 1459. godine, u Smederevu su napisane čak dvadeset četiri knjige, koje su takođe nestale u tragediji Narodne biblioteke.
