U novonastalom geopolitičkom kontekstu, Rusija i Kina su se udružile na Severnom polu, formirajući snažno savezništvo, posebno istaknuto kroz izgradnju Severne morske rute. Istovremeno, Amerika je unilateralno proglasila nove teritorije u polarnom području, uključujući delove Atlantika, Pacifika i Meksičkog zaliva, pritom odbijajući da priznaju UN-ovu Konvenciju o pravu na more.
Ove odluke mogu potencijalno izazvati napetosti, a neki stručnjaci upozoravaju da bi se čak mogle tumačiti i kao pretnja Rusiji, koja ima značajan udeo u Arktiku. Osim toga, sankcije protiv Rusije dovele su do raspada Arktičkog saveta, ključne platforme za međunarodnu suradnju među arktičkim zemljama pa bi tako Severni pol, gde su najveća rudna bogatstva, mogao postati primarna ambicija Amerike i novo ratno uporište.
Rusija ima prava na 1,7 miliona kvadratnih kilometara
Rusija je uspešno ostvarila priznanje suvereniteta na morskom dnu Severnog pola od strane Komisije UN za granice morskog dna u februaru 2023. Na osnovu geoloških i geofizičkih istraživanja sprovedenih od 2002. do 2019., Rusija je dobila podršku za svoja prava u centralnom Arktiku na oko 1,7 miliona kvadratnih kilometara. Dokazi su prihvaćeni na naučnoj osnovi, a dodatni materijali su predati za još 300.000 kvadratnih kilometara teritorije. Odluka Komisije UN predstavlja faktičko priznanje suvereniteta Rusije, ali se očekuje dalji proces usaglašavanja sa Danskom i Norveškom, članicama NATO saveza. Ocenjuje se da je ova odluka ključni korak koji osigurava prava Rusije na prirodna bogatstva Arktičkog morskog dna, koristeći pravne mehanizme i međunarodne zakonske norme.
Značaj Severnog Pola
Od izuzetne važnosti je bitno naglasiti značaj Severnog pola kao područja bogatog neotkrivenim resursima, poput nafte, prirodnog gasa, uranijuma, zlata, dijamanata i metala retkih zemljišta.
Procenjuje se da dno mora na Severnom polu sadrži oko 22% neotkrivenih svetskih rezervi nafte i minerala. Ukupne rezerve prirodnog gasa na ovom području iznose oko 1.550 biliona kubnih metara, što bi moglo zadovoljiti svetske potrebe tokom 14 godina.
Rusija sprovodi obimna istraživanja i priprema eksploataciju resursa u svom delu Arktika, ali zapadne sankcije usled rata u Ukrajini otežavaju ovaj proces. Značajan deo sankcija se odnosi na tehnologiju koja se koristi u istraživanjima, a koja se uvozi sa Zapada, a Rusija procenjuje da 60-70% istraživanja zavisi od uvozne opreme. Probleme sa sankcijama pokušava privremeno prevazići saradnjom sa Kinom, ali se naglašava potreba za razvojem sopstvene tehnologije kako bi se izbegla zavisnost od drugih zemalja.
U ovom kontekstu, bitno je naglasiti i štetu koju je prouzrokovao i sporazum Bejker-Ševernadze iz 1990. godine, kada je SSSR ustupio Americi delove Severnog pacifika u Beringovom moru. Ova šteta nije samo ekonomska, već i strateška, jer je omogućila Americi blizinu Severnog morskog puta, koji Rusija smatra svojom ekskluzivnom zonom, dok Amerika odbija ekskluzivnost Rusije nad Severnom morskom rutom.
Sagledavajući ponašanje Amerike i njenih saveznika, jedino rešenje na ovoj teritoriji bio bi rat.
Međutim, rat u Ukrajini je pokazao da je trenutno snaga Amerike i njenih saveznika limitirana, plus ako uzmemo u obzir to da je Rusija već odavno izgradila jaku vojnu infrastrukturu na području Severnog pola, za njih ratni sukob ne bi bio pametno rešenje.
Zapadu bi bilo potrebno više od 15 godina da razvije tu mrežu baza, podmornica, aerodroma itd, pod uslovom da se Rusija ne razvija na ovom tlu, a Zapad da odmah prione na posao.
Ledolomci i trgovačke veze su ključni faktor
Situacija na Arktiku postaje izazovna za Zapad, posebno za Sjedinjene Američke Države, zbog nedostatka ledolomaca, ključnih za operacije u tom regionu. Rusija se ističe sa sedam nuklearnih i 30 dizel-motornih ledolomaca, dok Amerika ima samo dva na dizel pogon. Kina i Kanada takođe imaju značajan broj ledolomaca. Rusija, Kina i saveznice stvaraju moćno savezništvo na Arktiku, razvijajući infrastrukturu, posebno Severnu rutu, koja može postati ključni trgovački put.
Geopolitički i geoekonomski aspekti ove situacije naglašavaju da sankcije neće značajno narušiti odnose između aktera. Zapad zna da su sankcije suštinski ratni instrument, ali postavlja se pitanje hoće li napetosti na Arktiku eskalirati do vojnog sukoba. S obzirom na istorijsko ponašanje Zapada, rat na Severnom polu može postati neizbežan, iako je izazov u tome što na Arktiku nema lokalnog stanovništva koje bi bilo direktno uključeno u sukobe.
Bitni podaci uključuju informacije o broju ledolomaca koje svaka zemlja poseduje na Arktiku (Rusija 61 ili čak 87, SAD 2, Kina 2, Kanada 20), a bitno je naglasiti i Severnu rutu kao teren potencijalnog ključnog trgovačkog puta jer Rusija i Kina iz dana u dan ekonomski jačaju.
Suma sumarum, najlhladniji deo planete implicira da postane najužareniji.
