U tekstu koji sledi ćemo opisati neke od preteča i praksi religijskih i srodnih izlečenja, kao i njihova savremena sagledavanja, bez upuštanja u ocene njihovih opravdanosti koje bi na bilo koji način mogle da povrede osećanja religioznih osoba. Bazirano na naučnim činjenicama, ipak, više je nego fascinantno ući u svet izlečenja putem vere i snage uma, i to svakako zaslužuje našu pažnju, kao zdravstvenih profesionalaca, koji su spremni da odgovore na sva pitanja pacijenata zbunjenih u moru nedoslednih informacija na internetu, u raznim publikacijama i medijima.
„Lečenje verom“ se definiše kao ritualna praksa molitve i gestova (kao što je polaganje ruku) za koje se tvrdi da prizivaju božansku intervenciju koja dovodi do duhovnog i fizičkog isceljenja. Ovome je naročito sklona hrišćanska praksa, ali je lečenje verom praktično zastupljeno u svim religijama i kultovima. Vernici i verske vođe takođe tvrde da lečenje bolesti i invaliditeta može da se postigne i bez iscelitelja, kroz samostalnu molitvu i poštovanje rituala koji će stimulisati božje prisustvo i moć.
Bilo je tvrdnji da vera može da izleči slepilo, gluvoću, rak, sidu, smetnje u razvoju, anemiju, artritis, kurje oči, neispravan govor, multiplu sklerozu, osipe na koži, paralizu i razne povrede. Čudotvorni oporavci su pripisivani tehnikama koje se obično klasifikuju kao „isceljenje verom“. To može da podrazumeva molitvu, posetu verskom hramu, podvrgavanje tretmanu od strane sveštenika ili šamana ili jednostavno jaku veru u određeno božanstvo ili Svevišnjeg.
Mnogi ljudi tumače Bibliju, posebno Novi zavet, kao bukvalni priručnik za praktikovanje isceljenja putem vere. Prema anketi lista Njuzvik iz 2004. godine, čak 72 odsto Amerikanaca tvrdi da veruju da molitve Bogu mogu nekoga da izleče, čak iako nauka kaže da ta osoba za to nema šanse.
Povećano interesovanje za alternativnu medicinu i sve njene podvrste je krajem 20. veka dovelo do paralelne zainteresovanosti sociologa i medicinara za uticaje religije i religioznih praksi na zdravlje vernika. Američko udruženje za rak (American Cancer Society), referentna organizacija koja se preko 100 godina bori protiv ove opake bolesti, u svom saopštenju iz 2013. godine tvrdi da „dostupni naučni dokazi ne potkrepljuju tvrdnju da lečenje verom zaista može izlečiti fizičke bolesti“ i dodaju da su „smrt, invaliditet i drugi neželjeni ishodi bili rezultat kada je lečenje verom bilo izabrano umesto medicinske nege za ozbiljne povrede ili bolesti.“
Hrišćanski pristup
Jedan od stubova hrišćanske vere je da Bog leči ljude kroz moć Svetog Duha. Nazivano i natprirodnim izlečenjem, božanskim lečenjem, i lečenjem putem vere, isceljenje se još u Bibliji često povezuje sa posredovanjem određenih pojedinaca, uključujući Iliju, Isusa i Pavla.
Ipak, čak i oni hrišćanski pisci koji veruju u izlečenje molitvom ne tvrde da nečija vera trenutno dovodi do željenog fiziološkog stanja. Štaviše, preporučuje se svojevrsna mentalna gimnastika koja ima za cilj da „održi čudo“, a čak se priznaje da do izlečenja može doći i kasnije, pa čak ne i u ovom životu. Jedan od vodećih američkih teologa dr Leri Kifauver tako ističe da je „istina da se vaše (duhovno) izlečenje može manifestovati u večnosti (večnom životu), a ne uvek na vreme.“
Delovi četiri jevanđelja u Novom zavetu navode pak da je Isus bio u stanju da izleči fizičku bolest znatno izvan kapaciteta medicine koja je postojala u prvom veku nove ere. Najdramatičniji je možda slučaj „žene koja je imala pražnjenje krvi dvanaest godina, i koja je mnogo stradala pod mnogim lekarima, i potrošila sve što je imala, samo da bi joj bilo sve gore“ [Marko 5: 26-27] Pošto ju je izlečio, Isus joj kaže: „Kćeri, tvoja vera te je ozdravila.“ [Marko 5:34]. Još najmanje dva druga puta Isus pripisuje veru kao sredstvo izlečenja pacijenata (Marko 10:52 i Luka 19:10).
Isus je ipak prihvatao i korišćenje medicinskih sredstava iz tog vremena – lekova sa osnovom u ulju i vinu, na primer kada pripoveda Priču o dobrom Samarićaninu (Luka 10: 25-37), koji „na povezane rane (povređenog čoveka) sipa ulje i vino“ (stih 34), kao što bi to učinio i lekar tog doba.
Najvažnije od svega je činjenica da se isceljenje u jevanđeljima naziva „znakom“ [Jovan 6: 2], koji ima za cilj da dokaže Isusovu božansku prirodu i da se podstakne vera u njega kao Spasitelja [Jovan 4:48]. Međutim, kada su se od njega tražile druge vrste čuda, Isus je neka odbijao [Matej 12: 38-42], uzimajući u obzir motiv zahteva. Ali prema shvatanjima nekih teologa „Isus je iscelio sve koji su bili prisutni svaki put“, i takvu vrstu čuda nikada nije odbijao da učini, samo što bi ponekad utvrdio da li je u moliocima postojala vera u njega i sâmo izlečenje.
Isus je štaviše rekao svojim sledbenicima da leči bolesne i naveo da su znaci kao što je izlečenje pravi dokaz vere. Apostol Pavle je sa svoje strane verovao u moć lečenja kao jedan od posebnih darova Svetoga duha. I u Korinćanima [12: 9] navodi čak da postoji mogućnost da neke osobe mogu da imaju ovaj dar razvijen do neobično visokog stepena.
Probuđenje u Azusa ulici
Početkom 20. veka Pentekostalni pokret, jedna od protestantskih harizmatskih verskih grupa, privlačio je vernike iz drugih verskih pokreta u Americi koji su već zastupali tezu o božanskom isceljenju. Do 1930-ih, nekoliko lekara verom je privuklo veliki broj ljudi i uspostavljene su grupe sledbenika širom sveta.
Prvi pentekostalci u savremenom smislu pojavili su se u Topeki, Kanzas, 1898, u Biblijskoj školi koju je vodio Čarls Fok Parham, nastavnik veronauke i bivši metodistički pastor, koji je izlečenje sebe i svoje žene pripisivao božanskoj intervenciji. Pentekostalci su svetsku pažnju privukli tek 1906. kroz takozvano „Probuđenje u Azusa ulici“ u Los Anđelesu, koje je predvodio afroamerički pastor Vilijam Džozef Sejmor.
Prema izjavama svedoka koji su o tome pisali, tokom skupova u zgradi u ulici Azusa, slepi, hromi i ljudi koji pate od najrazličitijih bolesti bivali bi isceljeni.
Neki od učesnika u ovom događaju su nakon toga i sami počeli da intenzivno praktikuju ovaj način lečenja. Na primer, Džon G. Lejk, koji je tokom tri godine, koliko su ovi skupovi održavani, bio prisutan na „Probuđenju“.
Nakon toga, kao imućan čovek ostavio je samo malu svotu deci, dok se on 1908. sa ženom posvetio misionarskom radu u Africi, tokom koga je, kako je tvrdio, izvodio isceliteljska čuda u preko 500 crkava koje je osnovao. Svoj rad je nastavio i po povratku u SAD 1915, uspostavljajući takozvane „lekovite sobe“ širom istočne obale Amerike.
Iz ranog 20. veka poznat je i slučaj Smita Viglsvorta, engleskog vodoinstalatera koji je postao sveštenik. Živeo je jednostavno i čitao isključivo Bibliju, na kojoj ga je žena i naučila da čita. I on je putovao po svetu propovedajući o Isusu i izvodeći verska isceljenja, a tvrdio je da je na svojim skupovima u Hristovo ime čak uspeo da digne nekoliko ljudi iz mrtvih.
Tokom 1920-ih i 1930-ih godina, kontroverzna isceliteljka Ejmi Sempl Mekferson, poznata i samo kao „Sestra“, stekla je veliku popularnost tokom Velike depresije, i to kao pionir upotrebe novih medija, pre svega radija.
Nakon Drugog svetskog rata Vilijam Branam je bio zaslužan kao pokretač novog talasa interesovanja za pentekostalni pokret, ali je možda i najznačajnija figura pentekostalaca bio Oral Roberts, koji će pokret uvesti u novo doba tele-evangelizma. On i njegova prijateljica Ketrin Kulman, još jedan popularan iscelitelj, stekli su slavu 1950-ih pokrenuvši prve takve emisije na kanalu CBS. Takođe, u ovoj eri, Džek Kou i A. A. Alen prvi su iscelitelji verom koji su počeli da putuju širom zemlje i u velikim šatorima izvode svoje performanse i za to sakupljaju novac.
Aktivan sve do 1980. godine, Oral Roberts se kasnije odrekao lečenja verom. „Ja nikada nisam bio iscelitelj i nisam bio tako vaspitan“, izjavio je. „Moji roditelji su veoma snažno verovali u medicinsku nauku i imamo doktora koji brine o našoj deci kad se razbole… Ja ne mogu izlečiti nekoga, to može samo Bog.“
Uspešna upotreba televizije kao medija da se pridobije šira publika, kako je to radio Oral Roberts, navela je i druge da slede ovaj primer. Danas u Americi postoje specijalizovani TV kanali samo za ovakav program, a industrija koja ih prati vredna je milijarde (neoporezovanih) dolara.
Isceljenje u katoličanstvu
Savremena Katolička Crkva priznaje dve vrste lečenja koje se međusobno ne isključuju: jednu koja je opravdana naukom i jednu opravdanu verom, odnosno medicinsku praksu i lečenje božanskom milošću kroz pozivanje na ime Gospoda Isusa Hrista, traženje isceljenja kroz silu Svetog Duha, bilo u obliku sakramentalnog polaganja ruku i pomazanja uljem ili jednostavnom molitvom za isceljenje.
Kongregacija za doktrinu vere Katoličke crkve, najstarija kongregacija koja praktično definiše pravila praktikovanja katoličanstva, 2000. godine je izdala „Uputstvo o molitvama za ozdravljenje“ sa posebnim normama za molitve za obolele. Ovo uputstvo predstavlja zvaničan stav Vatikana o pitanjima bolesti i isceljenja.
Ovim dokumentom se definiše da vera „može biti sredstvo prirodnog lečenja koje još nije shvaćeno ili priznato od strane nauke“, ali se odbijaju praznoverne prakse koji nisu u skladu ni sa hrišćanskim učenjem niti u skladu sa naučnim dokazima.
Katolička crkva ima i posebnu Kongregaciju posvećenu pažljivim istragama autentičnosti navodnih čuda koja se pripisuju potencijalnim svecima. Pošto rimokatolici veruju da život kanonizovanih svetitelja treba u velikoj meri da odražava Hristov, od njih se pre svega očekuju lekovita čuda. Iako je u pitanju popularan koncept, Katolička crkva ima posebnu definiciju za vrstu čuda koja se formalno priznaju u procesu kanonizacije, a ona se najvećim delom odnose upravo na neobjašnjiva izlečenja.
Prema Katoličkoj enciklopediji, obično se smatra da se izlečenja u hramovima i tokom hrišćanskih hodočašća uglavnom odnose na psihoterapiju – delimično vezano za poverenje u Božansko proviđenje, a delom na jako očekivanje izlečenja koje se javlja kod sugestibilnih lica u takvim situacijama.
Među najpoznatijim slučajevima lečenja verom u katoličkoj veri su ona koja se pripisuju čudesnom posredovanju Blažene Device Marije u Svetilištu Gospe od Lurda u Francuskoj. Katolička crkva je tvrdila da su se, počev od 1858. pa sve do 2004. godine, u Lurdu desila čak 67 čuda i 7.000 neobjašnjivih izlečenja. Takođe se navodi da su svi ti slučajevi podvrgnuti intenzivnoj medicinskoj proveri i da su priznati kao autentična duhovna izlečenja tek nakon ekspertize lekara i naučnika iz Lurdskog medicinskog biroa, koji su odbacili bilo kakav fizički mehanizam za oporavak pacijenta.
Belgijski filozof i skeptik Etjen Vermerš je sa druge strane skovao termin „lurdski efekat“ kao kritiku magijskog razmišljanja i placebo efekta, odnosno mogućnosti za takva čudotvorna izlečenja. Na primer, on navodi da ne postoje nikakvi dokumentovani događaji u kojima se odsečena ruka ponovo vezivala čoveku kroz veru isceljenja, iako se vernici kunu upravo u takve primere kao potvrdu moći Gospe od Lurda i drugih svetih mesta i ličnosti. Vermerš identifikuje dvosmislenu prirodu čudotvornih izlečenja kao ključnu odliku čudesnih događaja.
Isceljenje u pravoslavlju
Kao i u slučaju katoličanstva, i današnji pravoslavni portali na internetu neretko govore o isceljujućim moćima molitve, bilo da su u pitanju ispovesti vernika ili pak samih monaha i sveštenika. Ono što je ovde možda i prisutnije nego u nekim drugim ostrašćenijim pristupima, jeste da pravoslavni pristup teškim stanjima, kao što je kancer, ipak ne isključuje primenu klasičnih medicinskih tretmana, već ih smatra komplementarnim molitvi i duhovnom isceljenju.
Kada je reč o praksi, neke od konkretnijih preporuka koje se navode, osim molitve Tvorcu i Njegovom Sinu, jesu da se ime bolesnika pomene na 40-oj Svetoj liturgiji u što više Crkvi i manastira, da se zamoli neki iskusan i blagodaran monah ili sveštenik da pomene ime bolesnika u svojim molitvama, a tu je takođe i odlazak u manastire i boravak u njima od tri dana do više nedelja i meseci.
U tom smislu u Srbiji se ceni manastir Crna Reka sa moštima Svetog Petra Koriškog, ispod kojih, po verovanju, treba prespavati, a pominje se i odlazak na poklonjenje i molitvu svetim moštima Svetog Kozme i Damjana, zaštitnika lekara i rodonačelnika hrišćanske medicine, u manastiru Zočište kod Orahovca ili u Sopoćanima.
U Ruskoj crkvi u Beogradu, pak, nalaze se mošti Svete Matrone Moskovske koja se smatra isceliteljkom od raka, tu su i mošti apostola Svetog Luke, lekara i ikonopisca, i ikona Mlekopitaljnica. Svakako može biti blagorodno, kako kažu na sajtovima koji se bave ovom temom, i poklonjenje moštima porodičnog sveca zaštitnika ili drugim svetiteljima sa kojima smo utvrđeni u veri i verovanju.
Preporučuje se i odlazak na izvor lekovite vode, na primer u Crkvu Svete Petke na Kalemegdanu, i to kad je Istočni ili Svetli petak, prvi petak nakon Vaskršnjeg posta, i umivanje vodom uz molitvu za isceljenje, mada se napominje da je ovo više narodno verovanje nego kanonska preporuka.
Još se navodi da bi svi bolesnici od raka i malignih bolesti trebalo da se mole pred ikonom Svete Majke Svecarice, te da čitaju dnevno po nekoliko puta Akatist (Pohvalnu pesmu) Svecarici Majki i molitvu za isceljenje. Majka Svecarica je čudotvorna ikona Presvete Bogorodice iz manastira Vatoped sa Svete Gore. Takođe, svakako je poželjno, kako se navodi, i da sveštenik poseti bolesnika, očita molitvu nad njim i da ga miropomaže svetim uljem.
Konačno, na prostorima Balkana verovatno najpoznatiji isceliteljski kult je onaj vezan za Svetog Vasilija Ostroškog. Mnogi bolesnici idu na poklonjenje njegovim svetim moštima na Ostrog, manastir na pola puta između Podgorice i Nikšića. Smatra se da je najviše dokumentovanih isceljenja upravo nastalo pod Ostrogom. To izaziva velike gužve u ovom manastiru, zbog čega se preporučuje i samo molitva pred osveštanom ikonom Svetog Vasilija Ostroškog, jer, kako kažu: „Sveti Vasilije je tu gde je njegov molitvenik.“
Moj bog je tvoj bog
Iako je isceljujuća moć vere veoma popularisana u katoličanstvu, pravoslavlju i protestantskim crkvama, nema nijedne vere ili sekte koja vernike nije privlačila i zadržavala obećanjima o dobrom zdravlju zahvaljujući veri u Boga ili više sile.
Islam je u tom smislu sličan hrišćanstvu. Nalik veri u isceliteljske moći same Biblije, neki muslimani veruju da im je Kuran poslat ne samo kao knjiga otkrovenja, već i kao praktičan instrument lečenja. U takvim učenjima, Kuran je u stanju da otkloni fizičke i duhovne bolesti kroz specifične prakse, kao što je recitovanje teksta nad vodom ili maslinovim uljem, da bi se zatim ta tečnost pila, u njoj kupalo ili se koristila za pomazanje.
Postavljanje desne ruke na bolno mesto ili na čelo i recitovanje Al Fatihe, prve sure Kurana, kako bi se otklonio bol, takođe je ustaljena praksa u islamu, a sve ove metode zajedno se nazivaju rukija.
Budistički pristup lečenju se unekoliko razlikuje od prethodnih praksi. Za razliku od vere u pomoć svevišnjeg i njegovih izaslanika na zemlji, u budizmu se akcenat stavlja na kapacitete pacijenta, a pre svega na umeće meditacije koja se unapređuje vežbom. Budisti tvrde da stalna i redovna praksa meditacije može pomoći da se smanje, ako ne u potpunosti iskorene, različiti oblici bolesti.
Postoji mnogo budističkih tekstova u kojim se navodi da se različiti oblici oboljenja daju otkloniti kroz čistu moć uma, pa je meditacija s ciljem postizanja mentalne i fizičke dobrobiti i danas veoma prisutna u ovoj religiji.
Konačno, moderne i veoma popularne, a dozvoljene sekte i crkve, kao što je sajentologija, mnogo polažu na isceljujuće sposobnosti svojih vođa i religije kao takve. Tako je osnivač sajentologije L. Ron Habard u svojim brojnim tekstovima posebnu pažnju posvećivao upravo mentalnom zdravlju svojih sledbenika, odnosno načinima kako se ono može unaprediti kroz prakse ove vere.
Sâm potpisnik ovih redova je nedavno imao priliku da se nađe u jednom sajentološkom hramu i da iz prve ruke vidi kako je sadašnji fokus ove crkve u velikoj meri upravo na onima koji pate od bolesti zavisnosti. Čak više od zavisnosti od narkotika, sajentolozi kao problem modernog društva ističu zavisnost od lekova, i uopšte osporavaju savremenu farmakoterapiju u raznim štampanim i audio-vizuelnim materijalima koje nude na ovakvim mestima. Alternativa je naravno vera u sajentologiju i njene doktrine, bez preteranih dokaza zašto su one bolje od potvrđenih metoda lečenja.
Drevni bogovi zdravlja
Lečenje putem intervencije viših sila bila je praksa i prvih šamana i verskih vođa, i svih starih mnogobožačkih religija. U drevnim civilizacijama i kulturama postojala su posebna božanstva posvećena upravo zdravlju, kao što je staroegipatska Sekmet sa glavom lava, mesopotamska Anahita, hinduistički Dhanvatari, kao i tušta i tma keltskih, slovenskih, kineskih, japanskih, afričkih i bogova severnoameričkih plemena i civilizacija Južne i Centralne Amerike.
Mnoge od praksi vezanih za sva ova verovanja su zaboravljene, ali se na osnovu sačuvanih dokaza i dokumenata mogu ustanoviti mnoge zajedničke osobine, kao što je prinošenje žrtava i poklona u hramovima, posredništvo verskih poglavara koji navodno kanališu božansku energiju i, naravno, ponavljanje ritualnih pokreta i reči namenjenih otklanjanju bolesti.
U ovom kontekstu posebno valja izdvojiti celu plejadu starogrčkih i rimskih bogova i boginja koje pominjemo i danas. Grčko-rimski Apolon bio je bog sunca, svetla, muzike, ali i zdravlja, a grčki Asklepije (po rimski Eskulap), Apolonov sin i učenik kentaura Hirona, poštovan je kao bog medicine i lečenja. Njegove pak ćerke i sinovi bili su posvećeni pojedinim manifestacijama bolesti i izlečenja.
Od njih su svakako najpoznatije ćerke Higija, zaštitnica apotekara po kojoj je i higijena dobila ime, i Panakeja, čije je ime sinonim za univerzalni lek. Postojali su i bogovi sa još užim specijalizacijama kao što je Febris, boginja zaštitnica od groznice i malarije, zatim Karna, koja se starala o srcu i drugim organima, i Endovelikus – bog javnog zdravlja i bezbednosti na radu.
Nauka nasuprot vere
Sociološka studija eminentnog profesora teologije i sociologije Endrjua Vilidža „Dimenzije verovanja o čudesnom izlečenju“, objavljena 2005. godine u časopisu Mental Health, Religion & Culture (Mentalno zdravlje, religija i kultura), proveravala je snagu i eventualne rezultate uverenja o čudesnom isceljenju među verskim posvećenicima.
Posebno zanimljivo u pristupu ispitanika ovim fenomenima bilo je otkriće da postoje značajne razlike u verovanju u čudesno isceljenje čak i među ljudima u okviru iste denominacije – anglikanske, luteranske, prezbiterijanske itd. Istraživači su takođe otkrili da je pozitivno verovanje u izlečenje putem religioznih praksi uglavnom karakteristika konzervativnih hrišćana, posebno onih koji su već prisustvovali nekoj od gore pomenutih ceremonija.
Vilidž u svojoj studiji zaključuje da je verovanje u čudesno isceljenje podskup uopštenih verovanja o zdravlju i dobrobiti kao posledici poštovanja crkvenih načela i dogmi. Stariji ljudi među ispitanicima su ipak imali manje vere u čudesna isceljenja ili suverenitet boga nad bolešću, dok su oni sa iskustvom visokog obrazovanja, što je zanimljivo, bili otvoreniji za ovakve ideje, pa su čak ljudski faktor videli kao manje važan u procesu lečenja uopšte.
Dok vera u natprirodno obično nije bila u delokrugu interesovanja ozbiljne nauke, tvrdnje da su se efekti takvih praksi ponavljali, pa čak i da se mogu dokazati, ipak su bili deo pojedinih naučnih istraživanja. Luis Rouz je tokom rada na studiji „Neki aspekti paranormalnog lečenja“, objavljenoj 1954. u prestižnoj publikaciji British Medical Journal (Britanski medicinski glasnik), proučavala duhovno isceljenje, terapeutski dodir i lečenje verom, ali u sto slučajeva koji su bili predmet izučavanja, nijedan nije otkrio da je intervencija iscelitelja sama za sebe rezultirala bilo kakvim poboljšanjem bolesti ili merljivim unapređenjem organskog invaliditeta.
Skorašnji pregled članaka na temu molitvi za otklanjanje lošeg zdravlja bližnjih (intercessory prayer) preko Kokrejn baze podataka (Cochrane Database), pokazuje da iako neki od rezultata pojedinačnih istraživanja ukazuju na pozitivan efekat takve religiozne prakse, velika većina ih ne podržava.
Štaviše, dodatna studija iz 2021. godine pokazala je da najčešća vrsta molitvi apsolutno nije imala nikakav efekat na pacijente koji boluju od srčanih smetnji, čak je zabeležen veći broj komplikacija kod onih koji su molitve tumačili kao osnov za nepridržavanje terapije i slobodniji stil života.
Takođe, grupa na Univerzitetu Džons Hopkins je 2023. godine objavila studiju u kojoj je testirana efikasnost duhovnih vežbi kod hronično obolelih odraslih pacijenata. Zaključak je bio da posle primene ovih metoda nema značajnih efekata na bol, raspoloženje, percepciju zdravlja niti efikasnost terapije, ali jeste dokumentovan mali napredak u opštoj energiji kod pacijenata.
Postoji čak i jedno istraživanje koje je pratilo konkretnog iscelitelja – poznatu evangelistkinju Ketrin Kulman i rezultate njenog rada 1967. godine u Filadelfiji. Dr Vilijam Nolen je tada sproveo studiju slučaja kod 23 pacijenta koji su tvrdili da su izlečeni tokom usluga Kulmanove. Dugoročnim praćenjem Nolen je zaključio da u tim slučajevima u stvari nije došlo do stvarnog izlečenja.
Jedan od strašnijih primera odnosio se na ženu kojoj je rečeno da je izlečena od raka kičmenog stuba i koja je na komandu Kulmanove prilikom njenog performansa bacila svoje štake i potrčala joj u susret. Već sutradan je pacijentkinjina kičma napukla i, prema Nolenovom izveštaju, ona je umrla četiri meseca kasnije.
Konačno, velika studija Američkog udruženja za rak iz 2023. godine pokazala je da odrasli hrišćani u SAD koji koriste molitvu pre nego medicinsku negu imaju veću stopu smrtnosti od drugih ljudi istog uzrasta.
Nova saznanja, stari trikovi
Danas su nam zahvaljujuću globalizaciji i razmeni informacija dostupne i najrazličitije metode tradicionalne medicine koje su nekad bile egzotične i rezervisane samo za one dovoljno očajne, informisane i bogate da se zapute ka nekoj dalekoj destinaciji da bi dobili tretman koji „čini čuda“.
Štaviše, i naša zemlja je, prateći instrukcije Svetske zdravstvene organizacije, prepoznala metode i prakse tradicionalne medicine iz svih krajeva sveta, a koje se u kontekstu ove teme u mnogo čemu mogu nadovezati upravo na lečenje verom.
Skeptici u odnosu na pitanja lečenja verom nude dva objašnjenja za sve priče i anegdote o izlečenjima ili poboljšanjima zdravstvenog stanja, koja nas oslobađaju bilo kakve potrebe da se pozivamo na natprirodno. Prvo je sadržano u latinskoj izreci post hoc ergo propter hoc – „posle toga, dakle zbog toga“ – što je logička greška koja se sastoji u tome da se sled dve pojave uzima kao siguran dokaz uzročne veze među njima, što ne mora biti. Samim tim, ova greška stoji u osnovi mnogih predrasuda i praznoverja.
To praktično znači da do stvarnog poboljšanja ili spontanog povlačenja bolesti ili poremećaja može doći sasvim slučajno, nezavisno od bilo čega što je iscelitelj ili pacijent uradio ili rekao, samo se ta dva događaja vremenski nadovezuju jedan na drugi. Odnosno, ovi pacijenti bi ozdravili čak i da nisu učinili ama baš ništa.
Drugo tumačenje je vezano za poznati i temeljno istraživani placebo efekat, kroz koji čovek može doći do istinskog olakšanja bola i drugih ublažavanja simptoma. U tom slučaju pacijentu je zaista pomogao iscelitelj ili lečenje utemeljeno na veri, ali ne preko bilo kakvog tajanstvenog ili božanskog prisustva, već zahvaljujući snazi sopstvene vere da će biti izlečen.
U oba slučaja pacijent može doživeti pravo olakšanje simptoma, ali ni u jednom se nije odigralo ništa čudesno ili neobjašnjivo, iako tako može izgledati sa strane. Konačno, oba scenarija su strogo ograničena na prirodne sposobnosti organizma za samoisceljivanje.
Još jedan veliki problem vezan za lečenje verom koji smo već dotakli odnosi se na malverzacije i prevare u propovedima i ceremonijama na kojima se obavlja ova vrsta „terapije“, kao i u direktnim kontaktima sa isceliteljima koji neretko papreno naplaćuju svoje seanse. Ovo je praksa koja postoji u celom svetu i nebrojeni su slučajevi šarlatana koji su procesuirani od strane istražnih organa, pa i osuđivani za ta de facto krivična dela.
U čuvenoj knjizi Džejmsa Randija Iscelitelji verom (The Faith Healers) iz 1987. godine, za koju je predgovor pisao Karl Sagan, autor je u 18 poglavlja istraživao i raskrinkavao hrišćanske evangeliste, ali i pomenute priče o Gospi iz Lurda. Kada je reč o predstavi za publiku, navodi Randi, česta praksa je bila da se među ljude smeštaju saučesnici izvođača koji su glumili bolesti, a ne tako retki su bili i pravi mađioničarski trikovi i razne iluzije u cilju iskorišćavanja lakovernih ljudi kako bi se dobila njihova zahvalnost, poverenje i naposletku – novac.
I na kraju, kada se sve uzme u obzir, da li lečenje verom uopšte ima smisla? Teško je, gotovo nemoguće, probiti se kroz guste slojeve mistifikacije kako bi se razotkrila eventualna čvrsta i proverljiva činjenica u srcu ove primamljive voćke koja treba da nam otkloni muku i bol. Ipak, nešto tu postoji.
Sve metode lečenja verom koje smo pomenuli zahtevaju određeni performans i suspenziju neverice kod onih koji im se podvrgavaju, a rezultati su neretko izraženi superlativima, uz prateće potcenjivanje tradicionalne medicine i farmakoterapije. Nadalje, postoji veoma malo, i to uglavnom posrednih dokaza, koji bi ukazali da se ovde radi o nečemu više od jake autosugestije, koja nesporno ima moć placeba, pa i više od toga, ali se ne može dokazati kao božanska intervencija.
I pored svega toga, moderna nauka ne odustaje od tumačenja ovih fenomena, a uteha koju verske zajednice i prakse pružaju obolelima nikako nije mala i sporedna, i treba da ima svoje mesto u svakom zdravstvenom sistemu, kao što kapele i molitvenici imaju mesto u našim i svetskim bolnicama.
Vera u izlečenje jeste osnova svake terapije i nikada je ne smemo umanjiti, čak i kada se oslanja na više sile, ali ona mora biti komplementarna sa dokumentovano efikasnom terapijom. Upravo je to budućnost medicine i dobrog zdravlja.
