U Muzeju Stare Hercegovine u Foči čuva se podatak da je prva grupa turista i to iz Nemačke i Engleske drvenim splavovima Drinom zaplovila 1923. godine
I pre te godine bilo je individualnih spuštanja austrougarskih činovnika željnih razgledanja jedinstvenog krajolika i uživanja u uzbudljivoj vožnji pjenušavim brzacima.
Spuštanje splavovima
Još u 19. veku, za vrijeme austrougarske okupacije, počelo je izvlačenje šumske građe sa fočanskih planina, a s obzirom da nije postojala razvijena putna mreža niti željeznica, trupci su transportovani rekom.
Sa planine gde bi bili posječeni, trupci su spuštani točilima ili rižama na obalu, gde bi se sajlama i velikim klanfama povezivali u splavove.
Jedan prosečan splav bio bi širok šest, a dugačak 20 metara i u njega bi se moglo uvezati od 25 do 100 trupaca.
Upravljalo se dumenovima – fiksiranim velikim drvenim veslima sa obe strane plovila.
Trupci su spuštani rekom i bez povezivanja, a pratili bi ih splavovi kojima su upravljali triftari čiji je glavni alat bio capin, kojim bi u slučaju zastoja i zaglavljivanja građe na vešt način regulisali rečni saobraćaj.
Oblovina je rijekom spupštana do strugara, odnosno pilana na obalama Drine, a prva od njih bila je pilana Varda u Višegradu.
Radoznalost ponukala i ljude
Kustos istoričar Muzeja Stare Hercegovine Danko Mihajlović priča da su se vremenom spontano počeli prevoziti ljudi, čisto iz radoznalosti u čemu su prednjačili činovnici i visoki oficiri austrougraskog okupacionog aparata.
„Međutim, prvi zabilježeni turisti, mi imamo podatke da se to desilo 1923. kada su grupe engleskih i njemačkih turista namjenski došli u fočanski kraj“, priča fočanski istoričar.
Spretni triftari, kako su se zvali vozači splavova, građu su transportovali do Foče i Višegrada
Kada je došlo do ujedinjenja u Kraljevinu Jugoslaviju i brisanja granice na Drini, vozili bi splavove dalje Savom sve do Beograda.
Putovanje do Višegrada trajalo je pet časova po visokom vodostaju, po srednjem sedam, a po niskom i do 10 časova, a godišnje se spuštalo oko 1.200 splavova.
Opasnim poslom se bavili generacijama
Triftari su se tim fizički zahtevnim poslom bavili generacijama, pa su stekli veliku veštinu.
Mnogi od njih nisu znali da plivaju, pa danas nazivi lokaliteta na Tari- Milića pošta, Lazni kamen, Taranina pošta, Sobov kamen i drugi svedoče koliko je opasan ovaj posao u kojem su mnogi izgubili glavu.
Kraljevina je preduzimala mjere da bi poboljšala plovnost, pa je tako Hidrotehničko ođeljenje Državnih voda vršilo minaranje stena koje su ometale ovaj vid saobraćaja.
Masovni turizam
On navodi da se početkom tridesetih godina počinje da razvija masovni turizam, kako u Evropi, tako i u Kraljevini Jugoslaviji, pa i u Foči.
„Tada je zabilježeno veće prisustvo stranih turista o čemu svjedoči da je novosadsko turističko preduzeće ‘Fruška gora’ otvorilo svoju ekspozituru 1933. godine u Foči i oni su organizovano dovodili grupe turista iz Francuske, Nemačke, Rumunije.
Veoma popularno postaje i kajakaštvo, pa se zajedno sa turistima na splavovima pojavljuju i turisti iz Austrije i Češke koji se svojim kajacima spuštaju plahovitim fočanskim rijekama“, navodi kustos fočanskog muzeja.
Stanovništvo prepoznalo potencijal
Lokalno stanovništvo je prepoznalo splavarenje kao turistički potencijal.
Tako je 1933. godine osnovano prvo fočansko turističko udruženje, koje nije bilo samo usmereno na vožnju splavom, već i na kajakaštvo i obilazak prelepih planina u okolini.
„Treba naglasiti da su tridesete godine u razvoju masovnog turizma godine procvata. Tada se turistički obilazak različitih destinacija pojavio kao stalni životni ritual i od tada turisti organizovano i masovno dolaze i u naše krajeve“, istakao je istoričar Mihajlović.
Splavove menjaju gumeni čamci
Osamdesetih godina prošlog vijeka, turističke drvene splavove polako počinju da mijenjaju gumeni čamci.
Jedan od fočanskih raftera Milomir Mihajlović uslugom spuštanja turista Tarom i Drinom bavi se gotovo četiri decenije.
On napominje da Tara nastaje spajanjem nekoliko rečica na crnogorsko-albanskoj granici na planini Komovi i da je duga 144,5 kilometara, do Šćepan Polja gde se sastaje sa Pivom čineći Drinu.
S obzirom da je Tara dosta duža od Pive, za koju se može reći da je njena pritoka, u nekim starim knjigama su se Tara i Drina navodile kao jedna reka.
„Izvorno ime Drine je Zelenka ili Zelenika, a čak u nekim knjigama koje su pisane dvadesetih i tridesetih godina, taj krak Tare je smatran da je i to Drina. Od tih 144 kilometra, nekih 80 kilometara je plovna za splavove i čamce“, kaže iskusni fočanski rafter.
Taru zamenjuju kamionski putevi
Eksploatacija šumske građe rekom trajala je sve do sedamdesetih godina, kada su ulogu Tare i Drine preuzeli kamionski putevi.
„Na samoj Tari je postojala, na mjestu Uzlup, brana, most i tu su bile barake, radile su stotine triftara, spustala se dotle građa, a onda dalje selektivno do Foče i Višegrada, do pilana koje su počele da proizvode rezanu građu.
Negde, početkom sedamdesetih godina Tara je nadošla i odnijela most i branu, i sada postoje tragovi, da bi se tada prešlo na kamionski transport građe“, kaže Mihajlović.
On objašnjava da su se Tarom spuštali splavovi, a Drinom splutine – dva povezana splava sa barakom i kuhinjom, što je bila preteča masovnijeg turizma.
„Kada je sedamdesetih godina počeo transport građe kamionima, onda je poslovnica Unis turista iz Sarajeva počela da organizuje masovnija splavarenja za goste iz bivše Jugoslavije i inostranstva i svake godine se broj gostiju povećavao.
Sredinom osamdesetih godina pojavili su se prvi rafting čamci, i to dolaskom Francuza, od kojih smo kupili ogromne desantne čamce, prisjeća se Mihajlović.
Pionirski koraci raftinga
Tada su kupljena tri velika francuska čamca, koje su Fočaci nazivali „šabanima“.
„To su čamci koji su prvaljeni pedesetih godina, sjećam se da je na njima pisalo 1957, 1958. godina, bili su ogromni, dužine preko šest metara, širine tri metra sa bananom unutra, koja nije bila fiksirana.
Na jednom čamcu vozilo se više od 20 ljudi, sa prtljazima, a upravljala su po dva skipera“, opisuje Mihajlović pionirske rafting korake.
Ova turistička ponuda intenzivirana je krajem osamdesetih godina dolaskom dvojice Slovenaca, koji su se uključili u posao dovođenja turista.
„I onda smo počeli da radimo malo za svoju dušu, malo sa gostima i negđe 1988. počeli smo ozbiljnije da radimo sa ‘Atlasom’, a najzalužniji su bili braća Hadžimuratović i Mirko Popović, da bi sve stalo 1992.“, prisjeća se Mihajlović.
Fočanska rafting priča ponovo je krenula nakon rata, 1997. godine.
Raspadom Jugoslavije i nastankom novih država, Tara je većim dijelom toka ostala u Crnoj Gori, a poslednjih dvadesetak kilometara je postala granica između BiH i Crne Gore, tako da je rafting tura skraćena.
„Krenulo se 1997. od livade, sa šatorima, počeli smo da kupujemo prve čamce u Gradačcu. Nismo imali kombije, prevozili smo goste tamićima. Postaviš dvije klupe na koje se sjedne, što je turistima bila atrakcija kao i sam rafting.
Nismo radili po velikim vodostajima, kretali smo sa sezonom otprilike od 20. juna kad opadne Tara, a danas se vozi od aprila i maja sve do septembra i oktobra“, kaže Mihajlović.
Drugi najdublji kanjon u svetu
On ističe da je Tara iskopala najdublji kanjon u Evropi, drugi u svetu, koji na jednom mjestu doseže i više od 1.300 metara dubine.
Okružuju je planine sa vrhovima višim od 2.000 metara nadmorske visine, što je, uz činjenicu da je najveći rezervoar pitke vode u Evropi, čini posebno atraktivnom.
„Danas više i ne znam koliko je rafting kampova, ima ih dosta, napravili smo i put našom obalom Tare, koji nam je, i onakav kakav je, mnogo značio u vrijeme korone, jer se nije moglo ići crnogorskom stranom“, navodi fočanski rafter.
On ističe da nema kontinenta odakle im gosti nisu dolazili.
„Imali smo čak i iz Južne Amerike, iz Perua, Čilea, Argentine. Od evropskih zemalja mislim da nema nijedne zemlje odakle nismo vozili goste, premda tradicionalno ima zemalja koje vole avanturistički turizam kao što su Nijemci, Česi, Poljaci…“, kaže.
Prošlo leto raftingu nije odoleo ni najbolji košarkaš sveta Nikola Jokić, a Jokićevi snimci s raftinga imali su milionske preglede.
Evropska prestonica raftinga
Iz godine u godinu u Foči je sve veći broj moderno uređenih rafting kampova, a samim tim i turista iz celog svijeta koji dolaze da uživaju u spustu Tarom i Drinom.
Rafting je vremenom od razvojne šanse postao jedna od glavnih privrednih delatnosti Foče, pa ovu opštinu nazivaju i evropskom prestonicom rafting turizma.
Na Drini danas gotovo da nema drvenih splavova.
Ipak, zahvaljujući Fikretu Pendeku, čiji je otac Adem bio jedan od najpoznatijih triftara, s vremena na vreme brzacima Zelenike zaplove povezani trupci podsećajući na važnu epohu iz života Foče i čuvajući od zaborava ovo neobično i opasno zanimanje.
