U praistorijsko vreme, prema materijalnim ostacima dobijenim iskopavanjima, Fruška gora je bila uglavnom naseljena na priobalju Dunava. U planinski masiv obrastao šumom čovek je zalazio samo radi lova ili traženja privremenog skloništa za vreme opasnosti. Praistorijski lokaliteti, koji obeležavaju i prva naseljavanja čoveka na ovom području i karakterišu dve migracione struje, koje su se ovde susrele, pripadaju kereškoj i starčevačkoj kulturi (za stariji neolit), vinčanskoj kulturi (za mlađi neolit) i metalnom dobu.
U antičkom periodu, za vreme starih Rimljana, Fruška gora se nazivala alma Mons – plodno brdo, što ukazuje da je i u tom dobu bila obrasla šumom i nastanjena sa raznovrsnom divljači.
Sirmijum je bio jedna od četiri rimske prestonice
Ovaj period istorije karakterišu borbe Rimljana sa Varvarima, utvrđenja, putevi, pristaništa, nekropole i svi oblici ratničkog življenja, pa sve do velelepnog Sirmijuma (Sremska Mitrovica) – jedne od četiri rimske prestonice u III veku. Ostaci ovog perioda nalaze se, prvenstveno, u zaštitnoj zoni Nacionalnog parka, mada ih ima (ili se očekuju da će biti pronađeni) i u šumskoj zoni, gde su se ljudi u antičkom periodu bavili rudarstvom.
Tragovi stabilizacije rimske imperije nalaze se, između ostalog, i u ostacima važnog rimskog puta od Zemuna preko Novih Banovaca (Burgunac), Surduka (Rittium), Slankamena (Acumicum) i Banoštra (Malata Bononia), koji desnom obalom Dunava vodi do najsevernijih granica Panonije.
Ovaj deo Panonske nizije bio je tokom čitave istorije pozornica burnih istorijskih događaja koji su često dovodili do nestanka stare i pojave sasvim nove populacije ljudi.
Borbe oko rimskih severnih granica, pad Sirmijuma, nadiranje Avara i Slovena i njihove borbe sa Vizantijom predstavljaju ulazak u srednji vek, a borbe Avara sa Francima (791-796) uvode panonsku ravnicu u sferu ekspanzije Zapadnog carstva. U to doba se učvršćuje crkvena organizacija i Srem dobija episkopiju, a zatim u XIII veku biskupiju. U Banoštru se krajem XII veka osniva benediktanski manastir. Turski upadi u Srem od 1390. i 1392. najavljuju novo nemirno poglavlje istorije.
Turci su u Sremu bili do početka XVIII veka
Posle definitivnog ulaska u ova područja Turci su svoju vlast organizovali uglavnom po gradovima, koji su kao centri vlasti dobijali turski karakter. Tako je Sremska Mitrovica bila najveće muslimansko naselje u Sremu. Posle pobede Evgenija Savojskog nad Turcima kod Sente 1697. godine, odnosno zaključenja Karlovačkog mira 1699. godine južni gradovi i dalje ostaju pod Turcima, a živalj iz njih se seli u hrišćansku Ugarsku i, zadržavajući se na padinama Fruške gore, naseljava prnjavore podignutih ili obnovljenih manastira. Turci u Sremu ostaju do kraja XVII i početka XVIII veka, kada se uspostavlja austrijska vlast.
Od početka srednjeg veka u ove krajeve nadiru mnogi narodi ostavljajući za sobom tragove svojih civilizacija. Period koji počinje raspadom rimske a završava se raspadom turske imperije, na području Fruške gore ostavljao je i uništavao materijalne tragove prisustva Kelta, Avara, Huna, Slovena, nastanka hrišćanstva, podizanja bogomolja, ali i formiranja utvrđenja, gradova, velikih feudalnih dobara, vojne granice i boravka osvajača.
Objekti sakralne i profane arhitekture na Fruškoj gori
Iz ovog perioda do današnjih dana sačuvano je srazmerno najviše spomenika kako sakralne, tako i profane (vojne i civilne) arhitekture i oni se nalaze delom u naseljima a delom na vannaseljskoj teritoriji na čitavom području Fruške gore.
Od profanih – javnih objekata značajni su stambeni objekti u naseljima, odnosno čitave naseljske celine, kao sto su: Sremski Karlovci, Petrovaradin, Irig i dr, a od sakralnih objekata najznačajniji su manastiri sa svojim manastirskim crkvama i stambeno – proizvodnim kompleksima. U vreme kada su osnivani, manastiri su predstavljali značajne duhovne ali i privredne centre. Njihova organizaciona povezanost (metosi, filijale) i njihovi posedi (prnjavori) zemlje i ljudstvo, davali su im znatnu ekonomsku snagu i uticaj. Podignuti su uglavnom u periodu do XVIII veka, tako da današnji kompleksi i crkve u njima imaju malo (ili nimalo) od prvobitne arhitekture, ali su prvobitne organizacije kompleksa znatno sačuvane.
Njihov značaj za istoriju i kulturu je veliki, jer se ne ograničava samo na verske pobude iz kojih su nastali, već se proširuje i na kulturne i ekonomske veze koje su ti objekti u srednjem veku imali. Sem manastirskih, postojale su i crkve u naseljima. Njima se ili izgubio trag ili su kasnije radikalno rekonstruisane.
Fruška gora je u srednjem veku predstavljala strateški važan prostor, a utvrđenja, koja su na njoj i u njenom podnožju podizana, kontrolisala su i branila široke poteze značajne za ekonomiju i politiku svih onih koji su je početkom srednjeg veka imali u svom posedu, kao i onih koji su na te prostore pretendovali.
Nešto bolje sačuvana utvrđenja, istina novijeg datuma (iako sa strmim temeljima) su Ilok i Petrovaradin. Prvi je predstavljao utvrđenu tačku na krajnjim zapadnim obroncima Fruške gore, a drugi važan strateški položaj na prirodno branjenom mestu, usamljene, izdignute stene koja zadire u Dunav.
U novijem periodu od 1941. do 1945. godine čitavo područje Fruške gore predstavlja poprište borbi, skloništa i zbegova. Svedoci o događanjima u ovom periodu su brojna spomen – obeležja od kojih je najznačajniji spomenik na Iriškom vencu.
Fruškogorski manastiri
Manastiri Fruške gore su jedinstvena grupa sakralnih objekata nastala u periodu od XV do XVIII veka. Od 35 izgrađenih manastira do danas je sačuvano 16.
Ti manastiri su kroz istoriju predstavljali simbol nacionalnog otpora Srba Turskoj imperiji i zaštitnike velikog nacionalnog blaga, oličenog u sakralnoj umetnosti i arhitekturi, očuvanju duha i kolektivnog pamćenja naroda. Danas su aktivni sledeći manastiri: Krušedol, Petkovica, Rakovac, Velika Remeta, Đipša, Novo Hopovo, Staro Hopovo, Jazak, Mala Remeta, Grgeteg, Beočin, Privina Glava, Šišatovac, Kuvežedin, i Vrdnik – Ravanica.
Po istorijskim izvorima ovi manastiri su nastali u prvoj polovini šesnaestog veka, ali legende govore da su nastali u periodu između dvanaestog i petnaestog veka.
Svi manastiri su locirani na području od 50 kilometara dužine i 10 kilometara širine. Tokom pet vekova oni su bili kičma duhovnog i političkog života Srba.
Nastali u periodu velikih seoba, manastiri su postali centri koji su negovali kult poslednje srpske despotske porodice Brankovića, po uzoru na staru Nemanjićku dinastiju kao istorijski uzor.
To objašnjava razvoj duhovnih vrednosti u ovim manastirima kao kult pojedinačnih svetaca, čiji se ostaci čuvaju u njima. Manastiri Šišatovac, Novo Hopovo, Vrdnik – Ravanica, Beočin, Privina glava i Jazak još nose posledice bombardovanja NATO avijacije 1999.
Zanimljivi lokaliteti
Beli Majdan
Pećina Beli Majdan, poznata je i kao Rakovačka pećina, odnosno kao stari kamenolom.Nastala je iskopavanjem kamena, kaolinskog granita u davnim vremenima najverovatnije za potrebe obližnjeg manastira Rakovac.
Vrdnička kula
Vrdnička kula se nalazi nedaleko od naselja Vrdnik i predstavlja deo nekadašnjeg utvrđenja grada Vrdnika. Danas je to spomenik kulture od velikog značaja i pod zaštitom je države. Samo ovo utvrđenje se prvi put u istorijskim izvorima pominje 1315. godine. Od nekada, predpostavljamo velelepog utvrđenja, ostala je kula i deo bedema. Istraživanjima ovog lokaliteta pronađeni su predmeti iz rimskog perioda što ukazuje da je pre podizanja utvrđena na tom mestu prvobitno zdanje bilo mnogo starije
Tvrđava Gradac
U središnjem delu Fruške gore, nedaleko od Crvenog čota, nalazi se skriveni biser, ostaci rimske tvrđave iz I veka nove ere. Sam naziv tvrđave je arheolozima nepoznat te je u nauku ušla pod nazivom Gradac prema obližnjem vrhu. Tvrđava je skrivena u gustoj šumi i nalazi se na slepom kraku grebena Gradac što u mnogo čemu otežava njeno nalaženje. Ne pomaže ni to što je jedini prilaz utvrdi ne markirana staza duž koje se, prema rečima planinara, preko leta rashlađuju divlje svinje, ponekad i u samim ruševinama.
Šuljamačka glavica
Na južnim obroncima Fruške gore, nedaleko od Grgurevaca, se ugnezdilo selo Šuljam. Samo selo je niklo u blizini srednjevekovnog manastira Šuljam koji je razoren u turbulentnim epohama i turskim pohodima. Međutim, istorija sela seže mnogo dalje. U antičkom dobu u blizini sadašnjeg naselja se nalazila rimska naseobina. Ne zna se precizna lokacija ali je ono najverovatnije bilo locirano na brdu pod nazivom Šuljamska glavica. Okruglasto brdo, severno od sela, dominantnog položaja u odnosu na okolinu.
Izletnički program
S obzirom da Nacionalni park Fruška gora zauzima površinu od preko 27.000 ha, dužinu grebena od oko 80 km i širinu od oko 15 km, nije lako predložiti veliki broj tura, pa se praktikuje da u skladu sa interesovanjem grupe, njihovom fizičkom spremnošću i starosnoj strukturi napravi zajednički predlog posete. Neke od ruta su: Iriški venac – Edukativna staza – „Crni čot“ – spomenik „Sloboda“, Iriški venac- Informativni centar – manastir “Krušedol”- manastir “Velika Remeta”, . Hoteli (Termal, Premier-aqua) – Vrdnička kula – manastir „Sremska Ravanica“ – manastir „Jazak“ – manastir „Mala Remeta“ itd.
Lob i ribolov
Na području Nacionalnog parka Fruška gora nalaze se tri veštačka akumulaciona jezera. „Sot“ kod naselja Sot (22 ha) koja je delom u okruženju šume lovnog rezervata Vorovo, „Bruje“ kod naselja Erdevik (15 ha) čija voda delom potiče od izdani termalne vode 200 m od akumulacije i „Moharač“ (60 ha) takođe kod naselja Erdevik. Ovde treba izdvojiti popularna jezera „Beli Kamen“ kod sela Bešenovački Prnjavor i Ledinačko jezero.
Nacionalni park u cilju očuvanja kvaliteta voda ovih akumulacija, kao i očuvanja i unapređivanja postojećeg fonda ihtiofaune i flore u njima, organizuje sportsko-rekreativni ribolov, putem prodaje ribolovnih dozvola preko udruženja sportskih ribolovaca, odnosno čuvarske službe na akumulacijama.
Vode akumulacija bogate su šaranskim i drugim vrstama riba (šaran, deverika, crvenperka, karaš, amur, som, stuka, bodorka, linjak …).
Lovište Nacionalnog parka Fruška gora obuhvata površinu od 25518 ha i sastoji se od ograđenog („Vorovo“) i otvorenog dela. Karakteristika lovišta je složena i vrstama brojna fauna, što je u skladu sa opštim prirodnim, klimatskim i orografskim uslovima terena, kao i raznolika i floristički bogata vegetacija.
Pored toga, veći deo lovišta raspolaže pravilno raspoređenim izvorištima vode, što dodatno pospešuje uzgoj divljači na ovom području. Lovište je brdskog tipa u kome se pored autohtonih vrsta (evropski jelen, divlja svinja, srna i zec) nalaze i alohtone vrste divljači (muflon i jelen lopatar) koje se uzgajaju u „Vorovu“. Lov je organizovan u skladu sa Zakonom o lovstvu.
Vredna služba nacionalnog parka „Fruška Gora“ se svakodnevno zalaže za zaštitu, očuvanje i unapređivanje biogeografskih obeležja područja, ekosistema i raznovrsnosti izvorne flore, faune i fungije, kao i sprečavanje aktivnosti koje mogu narušiti osnovna obeležja i druga svojstva nacionalnog parka.
