Petar Petrović rođen je u Njegušima 1748. od oca Marka i majke Anđelije, rođene Martinović. Stric Petrovog oca Marka, mitropolit crnogorski i skenderijski Sava rano je uočio dečakovu zrelost, i kad je Petru bilo deset godina, pozvao ga je sebi u Cetinjski manastir da se školuje.
Školovanje
Već sa 12 Petar se zamonašio. Od 15. godine bio je na školovanju u Rusiji. Imao je svega 17 godina kad je rukopoložen je za đakona. U osamnaestoj se vratio iz Rusije i bio brzo izabran za arhimandrita, pa je boravio u Stanjevićima i manastiru na Cetinju, pomažući mitropolitu Savi.
Uporedo je radio na sopstvenom usavršavanju. Osim duhovnih, čitao je i i knjige o nauci i društvu – Erazma Roterdamskog, Rusoa, Lomonosova i druge autore tog doba. Čita na francuskom, italijanskom i ruskom, a interesuju ga fizika, matematika, geografija, poljoprivreda, logika, istorija… Iako prikuplja znanja iz raznih oblasti i s raznih strana, i dalje čvrsto ostaje u pravoslavnoj veri, skrušeni monah koji u skromnoj keliji provodi dane u postu i molitvi.
U ovo vreme Crnu Goru razdiru unutrašnji sukobi izazvani krvnom osvetom, a napadaju je i Turci. Mitropolit Sava, već star, 1777. šalje Petra u Rusiju da traži pomoć i zaštitu, ali je njegov put uzaludan – ruska carica Katarina Velika odbija da ga primi.
Vladika
Četiri godine kasnije Sava umire, a njegov naslednik je na tronu samo tri godine, pa umire i on. Za duhovnog i verskog poglavara Crne Gore i Brda tada, 1784, izabran je arhimandrit Petar Petrović. Uz dozvolu austrijskih vlasti, rukopoložili su ga u Sremskim Karlovcima mitropolit Mojsije i trojica vladika.
Po povratku iz Sremskih Karlovaca, Petar Cetinjski opet putuje u Rusiju „zbog narodnijeh potreba“. I ovog puta uzaludno. I u njegovo vreme krvna osveta je predstavljala veliko zlo u Crnoj Gori, pa mitropolit ide od plemena do plemena i zaklinje ih Bogom da prestanu sa tim.
„Ustremite se na neprijatelje naše vjere, našeg predragog imena srpskog i naše dražajše voljenosti“, pozivao je svoje sunarodnike da se zajedno odupru skadarskom veziru Mehmed-paši Bušatliji, koji je s velikom vojskom 1796. napao Crnogorce, čineći im strašna zla.
Javljanje u snu
Posle četrdeset i šest godina na tronu verskog i državnog poglavara, Petar I Petrović umro je u Cetinjskom manastiru 18/31. oktobra 1830. Kad se, četiri godine posle smrti, Petar Cetinjski u snu javio svom sinovcu, njegov grob je otkopan. U njemu je nađeno neraspadnuto telo, što je narodu objavio Njegoš. Mošti svetitelja prenete su u crkvu Cetinjskog manastira, gde se i danas nalaze. Narod veruje da ove mošti „isceljuju i izgone bjesove“.
Mnogi hramovi posvećeni su svetitelju Petru Cetinjskom: Crkve u Martinićima i Bejzovu kod Spuža, u Belosavi kod Grahova i u Bobiji u Rijeci Crnojevića, te bivša kapela na Lovćenu i novopodignuta u Prčnju, koja je zidana po ugledu na lovćensku… Posvećena mu je i jedna kapela u Dortmundu.
U mnogim crkvama se čuvaju ikone s njegovim likom. Sveti Petar Cetinjski predstavljen je kako miri zavađena crnogorska plemena i na platnu francuskog slikara Vijela de Somjera. Lik ovog svetitelja, urađen u mozaiku, nalazi se i u crkvi na Oplencu.
Srpska pravoslavna crkva Svetog Petra Cetinjskog slavi 31. oktobra.
Zakletva na Veljem gumnu
Pre nego što je telo mitropolita Petra I Petrovića položeno u grob, crnogorski poglavari su na Veljem gumnu nad njegovim odrom ukrstili oružje i zakleli se na slogu i poslušnost njegovom nasledniku Radu Tomovu, koji će u istoriji biti poznat kao Petar II Petrović Njegoš.
