NBA (National Basketball Association) je osnovana 6. juna 1946. godine, ali pod drugim imenom – kao BAA (Basketball Association of America). Osnivači nisu bili košarkaši niti sportski radnici, već vlasnici hokejaških arena u velikim gradovima poput Njujorka, Filadelfije, Toronta, Čikaga i Bostona.
Oni su želeli da popune termine kada njihovi hokejaški timovi ne igraju, i da u tim slobodnim večerima dovedu novu publiku – putem tada još uvek poluprofesionalne košarke. Cilj im je bio da naprave ligu sa više komercijalnog potencijala od tada već postojeće NBL (National Basketball League), koja je bila skromnija i više lokalnog karaktera.
Glavna figura osnivanja bio je Volter A. Braun (Walter A. Brown), vlasnik hokejaškog kluba Boston Bruins i menadžer Boston Gardena, zajedno sa Morisom Podolovom (Maurice Podoloff), koji je postao prvi predsednik BAA (a kasnije i prve NBA).
BAA vs. NBL – borba za dominaciju
U sezoni 1946–47, BAA je startovala sa 11 timova, dok je NBL (osnovan još 1937) i dalje okupljao klubove iz manjih industrijskih gradova američkog Srednjeg Zapada. U to vreme, NBL je bio domaćin mnogim snažnim timovima i igračima, ali BAA je imala bolje arene i veći medijski domet.
BAA se postepeno isticala boljom organizacijom i marketingom, i u sezoni 1948–49 tri najbolja tima NBL-a (Fort Wayne Pistons, Minneapolis Lakers i Rochester Royals) prelaze u BAA.
Spajanje i nastanak NBA
Konačno, u avgustu 1949. godine, BAA i NBL se spajaju u jednu jedinstvenu ligu – National Basketball Association (NBA). Tada je liga brojala 17 timova, ali se taj broj smanjivao u narednim godinama zbog finansijskih problema manjih franšiza.
Spajanje je donelo stabilnost i šansu za razvoj košarke na nacionalnom nivou, a NBA je ubrzo postala dominantna profesionalna liga u SAD.
Ključne ličnosti u osnivanju NBA
Ključne ličnosti u osnivanju NBA lige su bili Volter A. Braun – osnivač Boston Seltiksa, pionir profesionalne košarke i glavni inicijator osnivanja BAA, Moris Podolov – prvi predsednik NBA, rukovodio ligom od njenog nastanka do 1963. godine i Ned Ajriš (Ned Irish) – važna figura u osnivanju Njujork Niksa i promociji BAA lige u Njujorku.
Društveni i istorijski kontekst
Osnivanje NBA došlo je u periodu nakon Drugog svetskog rata, kada su se Amerikanci vraćali normalnom životu, a sport je doživljavao eksploziju popularnosti. Profesionalna košarka je tada bila tek u povoju – nije bila popularna kao bejzbol ili američki fudbal, ali se brzo razvijala kao urbani, dinamični sport pogodan za dvoranske uslove.
Razvoj i ekspanzija NBA u narednim decenijama
Uprkos teškim počecima, NBA je ubrzo postala značajna sportska institucija. Tokom 1950-ih, pojavljuju se prve prave zvezde poput Džordža Majkena (George Mikan), dominantnog centra Minesota Lejkersa, koji je postavio standarde za buduće generacije.
1960-ih, liga dobija dodatnu pažnju zahvaljujući rivalstvu između Boston Seltiksa i Los Anđeles Lejkersa, a posebno zahvaljujući zvezdama poput Bila Rasela (Bill Russell) i Vilta Čemberlena (Wilt Chamberlain). Seltiksi dominiraju sa 11 titula u 13 godina.
Liga 1970-ih i 1980-ih
1970-ih, NBA se širi i prelazi u nove gradove, ali se istovremeno suočava sa problemima – uključujući konkurenciju od strane ABA (American Basketball Association) i unutrašnje probleme poput upotrebe droga među igračima.
Konačno, spajanjem NBA i ABA 1976. godine, neki od najvećih talenata, poput Džulijusa „Dr. Džeja“ Irvinga (Julius Erving), dolaze u ligu i podižu njen kvalitet i popularnost.
1980-ih, dolazi do prave eksplozije popularnosti zahvaljujući rivalstvu Medžika Džonsona i Lerija Birda, a potom i pojavi Majkla Džordana. NBA postaje globalni brend, a liga dobija TV ugovore, sponzorstva i milione navijača širom sveta.
Globalizacija NBA i uticaj Evrope
1990-ih, NBA počinje agresivnu ekspanziju na međunarodna tržišta. Prenosi utakmica kreću da se emituju širom sveta, uključujući Evropu, Aziju i Južnu Ameriku. Majkl Džordan postaje globalni simbol, a NBA ligaši sve više traže talente van SAD.
Upravo u tom periodu počinju da pristižu evropski igrači, a među njima i igrači sa prostora bivše Jugoslavije. Dražen Petrović, kao član Portland Trejl Blejzersa i kasnije Nju Džersi Netsa, prvi je pokazao da Evropljani mogu biti nosioci igre i zvezde u NBA.
Ubrzo slede Vlade Divac (LA Lejkers), Toni Kukoč (Čikago Buls), Dino Rađa, a kasnije i Peđa Stojaković, Marko Jarić, Vlado Radmanović, Nemanja Bjelica, Boban Marjanović i mnogi drugi.
NBA postaje pravo globalno takmičenje, u kojem evropski, afrički i azijski košarkaši igraju značajnu ulogu.
Danas je uobičajeno da više od 100 igrača u NBA dolazi van SAD, a najbolji igrači lige su upravo evropljani, pre svega mislimo na našeg Nikolu Jokića, Luku Dončića i vedetu Milvoki Baksa, Janisa Adetokumba koji dominiraju ligom već više od pola decenije.
