Pitanje simbolā, posebno onih kolektivnih, oduvijek je bilo značajno za formiranje jedne zajednice iz razloga što oni predstavljaju vizuelni karakter onoga koji ih koristi.
Tome treba pridodati i činjenicu da područje današnje BiH predstavlja kompleksan splet niza društvenih, kulturoloških i duhovnih uticaja, pa bi se moglo reći da je ista situacija sa motivom zlatnog ljiljana, poznatog pripadnicima sva tri naroda koji su ga vremenom počeli doživljavati drugačije od njegovog izvornog značenja.
PIŠE: Milena Mihaljević, master istorije
Jedan od tih simbola je simbol ljiljana koji je svojom suštinom i pojavom u posljednje vrijeme privlačio je pažnju javnost.
Do takve situacije je došlo zato što je stvoren novi okvir u kome se on poima, a koji se zasniva na savremenom tumačenju i temporalnosti, odnosno uzima se u obzir samo vrijeme u kojem sada živimo.
Prvi pomen ljiljana srećemo u Starom i Novom zavjetu, kao oličje čistote, čednosti, djevičanstva i Božije milosti zbog čega je vremenom postao simbol Presvete Bogorodice.
Simbol ljiljana među Srbima
Ako tome dodamo njegovu vizuelnu predstavu sa tri lista koji se na gornjem dijelu spajaju u jednu cjelinu, aludirajući na Svetu Trojicu, čini se da je neupitan duboko religiozan hrišćaski karakter ovog simbola.
Iako je jedno vrijeme isticana teza o njegovoj arapskoj provenijenciji, ipak je u svjetskoj nauci dokazano da je njegova upotreba na novcu pojedinih arapskih vladara nastala pod zapadnim hrišćanskim uticajima.
Sa širenjem hrišćanstva simbol ljiljana je počeo da se širi i u srpskim srednjovjekovnim zemljama. Tako ga pronalazimo kod Nemanjića, na pečatima despota Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića, ali je svakako najpoznatiji onaj na grbu kralja Stefana Tvrtka I Kotromanića, preko kojeg je i ostao zapamćen kao simbol ove dinastije.
Zloupotreba
Iako je jasno da je riječ o simbolu koji na ovim prostorima pripada srpskoj kulturno-istorijskoj bašitini, on je na određen način zloupotrebljen u posljednjoj fazi oblikovanja bošnjačke nacije.
Zapravo, oni su još od 1991. godine preko ovog simbola htjeli da se identifikuju sa srednjovjekovnom bosanskom državom. Smatrali su da će povezivanjem stanovništva oko novog kolektivnog simbola uspjeti ujedno da im usade tradiciju koju su počeli prilagođavati potrebama stvaranja sintetičke bošnjačke nacije.
Insistirajući na navedenom, oni koji su od strane muslimanskog/bošnjačkog rukovodstva bili zaduženi za rješavanje obilježja u početku su htjeli da iskoriste vizuelnu predstavu grba i pečata kralja Stefana Tvrtka I Kotromanića pod krilaticom da je najpogodnija jer personifikuje suživot svih naroda na teritoriji BiH.
Međutim, odmah po proglašenju tzv. Republike BiH je postalo jasno da je u pitanju obična floskula jer su od početka rata Srbe i Hrvate povezivali sa drugim nacionalnim simbolima, dok su ljiljan isticali kao sopstveno obilježje
Zbog navedenog je grb Stefana Tvrtka I Kotromanića, sa sitnim izmjenama u boji, prihvaćen kao grb tzv. Republike BiH, dok je njegova predstava na bijeloj podlozi usvojena je kao zastava. Da su ovaj simbol htjeli isključivo da vežu za sebe, najbolje svjedoči činjenica da je on bio noseći element u gotovo svim vojničkim obilježjima i nominacijama tzv. ARBiH.
Jesu li Srbi zanemarili porijeklo ljiljana
U trenutku kada su na sjednici Skupštine SR BiH od 27. februara 1991. godine poslanici Stranke demokratske akcije pokrenuli inicijativu za promjenu obilježja, još uvijek nisu postojali prijedlozi grba koji su podrazumijevali simbol ljiljana.
Samo se spominjalo da se stilizuje neki od onih koji su upotrebljavani u srednjovjekovnoj bosanskoj državi, tako da ne možemo reći da su srpski poslanici u ovom tijelu bili protiv tog motiva.
Kasnije, kada je Stručna podgrupa, zadužena od strane Skupštine SR BiH, predložila svoja rješenja koja su podrazumijevala grb distatije Kotromanića sa određenim izmjenama, ona nikada nisu ušla u ustavnu proceduru zbog izbijanja rata pa ne možemo sa sigurnošću tvrditi kakav stav bi imali prema njima.
S druge strane, po proglašenju Republike Srpskog naroda u BiH 9. januara 1992. godine, pred srpskim poslanicima su se našli ozbiljni zadaci koji su podrazumijevali donošenje mnogih odluka vezanih za njen opstanak.
Takođe, treba imati u vidu da su srpski poslanici konačno izabrali privremena rješenja državnih simbola u avgustu 1992. godine, koja su podrazumijevala grb Nemanjića i zastavu crveno-plavo-bijele boje. Dakle, oni su to učinili kasnije nego što je tzv. Republike BiH, odnosno tzv. ARBiH, usvojila svoja. Moguće da je i to uticalo na njihovu odluku da motive sa grba Kotromanića ne uključe u svoja obilježja, jer bi time na određeni način mogli zbuniti stanovništvo
Nedostatak svijesti o porijeklu simbola
Početkom devedesetih, izuzimajući sporadične primjere koji su izlazili iz pera srpske akademske zajednice, ukazujući na to da je dinastija Kotromanića imala srpski predznak, većina stanovništva nije imala jasno izgrađenu svijest o tome, a kamoli da simbol ljiljana treba da doživljava kao nešto sebi blisko.
U simboličkom smislu Srbi su se okretali ka integralističkom, identifikujući se sa elementima koji su ukazivali na jedinstvo srpskog nacionalnog korpusa. U ovom slučaju bez sumnje to je bio grb Nemanjića, koji je izabran za zvanično obilježje jer je stanovništvu bio blizak, a i simbolizovao je jednistvo.
S druge strane, Muslimani/Bošnjaci su pokušavali da pokažu etničku posebnost, birajući one simbole koji bi ukazivali na njihov kontinuitet na teritoriji BiH, bez obzira što su se služili metodama falsifikovanja istorijskih činjenica.
Takođe, tome treba pridodati i činjenicu da je u periodu od 1992. do 1995. godine ljiljan bio glavni simbol tzv. ARBiH, što je dodatno usložilo njihov odnos prema ovom simbolu.
Pojavljuje se kao simbol i među Srbima
Međutim, ljiljan nije u potpunosti bio zanemaren od strane Srba, pa se našao kao simbol odbrane Doboja u maju 1992. godine, a 1994. godine usvojen je kao noseći element grba te opštine.
Takođe, našao je svoje mjesto i na prvoj seriji dinara koju je izdala Narodna banka Srpske Republike BiH kao zvaničnu valutu, kao i u oznakama pojedinih jednica Vojske Republike Srpske.
Ali i pored toga, moglo bi se reći da je došlo do zanemarivanja ovog simbola iz srpske istorije, pa iako se nalazi na grbu Srbije i amblemu Republike Srpske dobar dio srpskog stanovništva ga u kontekstu simbolike i dalje vezuje za tzv. ARBiH.
Identitetski inženjering
Preko simbola ljiljana susrećemo sesa ssvojevrsnim istorijsko-identitetskim inženjeringom koji je imao za cilj da proizvede nepostojeći istorijski kontinuitet i promoviše sintetičku bošnjačku naciju.
Iako u zvaničnim obilježjima ovaj simbol nije više u upotrebi, često smo svjedoci održavanja manifestacija na kojima se u različitim oblicima on ističe sa tendencijom da ukaže na jedinstvo bošnjačke zajednice, kako u ratnom periodu, tako i danas.
U pitanju je jasan pokazatelj jedne vrste transformacije ljiljana kao kolektivnog simbola koju Bošnjaci, uz pomoć politika, pokušavaju da sprovedu, kako bi omogućili njegovo trajanje i u poslijeratnom periodu.
Sevdalinka
Da se na momenat odvojimo od ove teme, pa da ukažemo i na druge slične tendencije.
Odličan primjer simboličkog inženjeringa, pored ljiljana, predstavlja i sevdalinka. Nastala u gradskoj sredini koju je u osmanskom periodu činilo muslimansko stanovništvo, pa je kao takva u periodu nastanka nacionalnih ideologija ona smatrana muslimanskim muzičkim izrazom.
Sa druge strane ne treba zanemariti da je kompletno nasljeđe sevdalinke sačuvano na srpskom jeziku, te je nije moguće izdvojiti iz srpskog kulturnog nasljeđa. Oba stanovišta imaju uporište u istorijskom realitetu.
Problem je nastao kada su inženjeri nacionalne svijesti počeli prisvajati autorski rad Dragiše Nedovića.
Naime, nakon Drugog svjetskog rata, Himzo Polovina je snimio Nedovićevu pjesmu „U lijepom starom gradu Višegradu“, ali je iz nje izbacio stihove koji glase:
„Ustaj, isprati me moram da putujem / U Srbiju idem svome rodnom kraju / Za tobom ću Kiko vječno da tugujem / Jer sam tebe draga ostavio mladu.ˮ
Iako je Nedović najavio tužbu zbog krađe pjesme i promjene sadržaja, mješanjem predstavnika ondašnje vlasti spor je izglađen tako što je Polovina prilikom drugog izdanja pjesme kao autora potpisao Nedovića, ali „spornaˮ strofa nije vraćena.
Ova epizoda nam otkriva da predmet inženjeringa nisu predstavljali samo neposredni politički simboli već i ljubavna balada koja se nalazila na margini političkih dešavanja u periodu formiranja muslimanske, odnosno bošnjačke nacije.
