Na samom početku Časnoga posta, u njenu prvu nedelju, naša Sveta Crkva Pravoslavna obeležava uspomenu na jednu od njenih velikih pobeda, ili kako reče jedan Božji ugodnik, ne samo na jednu pobedu i jednog pobedioca, nego na dugu brojanicu od pobeda i čitavu vosjku pobedilaca. Nedelja Pravoslavlja je pobeda Crkve kao celine i Crkva je taj pobedilac koji se spominje i proslavlja
Blagoslovene i svete duše odrediše ovaj dan da nas podseća na mnogobrojne pobede naše vere, da nas podsete da ne zaboravimo, da nas ohrabre da ne klonemo, da nas zagreju da se ne ohladimo, i da nam otvore vid duhovni da ne zaslepimo i u slepilu se ne predamo neprijatelju.
Ovoga dana pobede Crkve, svake godine se prisećamo, da bi se zagrejali nadom i jasno videli Onoga Koji se nevidljivo za Crkvu svoju bori i tolikim je pobedama ovenčava. Stoga, naša Sveta Crkva prvenstveno slavi Boga koji je pomogao da se sačuva pravoslavna vera kroz mnoge vekove, kroz velike borbe protiv raznih i mnogobrojnih nasilnika i moćnika ovoga sveta, kao i protiv svih unutrašnjih neprijatelja. Crkva je kroz vekove uvek bila „vojinstvujuća“, stalno se borila i branila se, podnoseći velike žrtve i prolivanje nevine krvi, a i trpeći neopisive muke. U vreme mnogih i čestih robovanja, pravoslavlje je trpelo od spoljnih neprijatelja, a u vreme mira i slobode – od unutrašnjih. Nestajali su i propadali mnogi njeni neprijatelji, ali Crkva nije nikad izgubila bitku. Padale su mnoge glave hrišćanskih mučenika, ali Crkva nije ostala nikada obezglavljena.
Pobeda nad ikonoborcima
Glavna pobeda crkve, koje se sećamo u Nedelju Pravoslavlja, jeste pobeda nad ikonoborcima, tj. za očuvanje svetih ikona u Crkvi. Borba za očuvanje ikona u Crkvi trajala je skoro dva veka. Kao unutrašnji neprijatelji Pravoslavlja, ikonoborci su veliku štetu nanosili Crkvi, a najopasniji među njima bili su oni koji su u svojim rukama držali svetsku ili crkvenu vlast. Mnogi od njih su bili carevi ili kneževi, mnogi opet dvorski evnusi, opaki spletkaroši i savetnici careva. Njihove redove pojačavali su mnogi sveštenici i monasi, krivoumni episkopi i nametnuti patrijarsi. Svojim svetovnim visokoumljem i okamenjenošću srca, proglašavali su ikone idolima, a poštovanje ikona proglasili idolopoklonstvom. U besnilu duše svoje, izbacivali su ikone iz crkava, bacali ih u more, lomili ih i spaljivali.
To su činili i sa moštima svetitelja i apostola. Nisu se ustezali da izbacuju iz Crkve i lome čak i sam Krst Hristov, glavno i pobedno znamenje hrišćansko. Od hrama su pravili pustu zbornicu golih i okrečenih zidova. Od svih umetničkih predmeta i ukrasa u hramu, koji su simvolički predstavljali veličanstvenu dramu našeg iskupljenja, nisu ništa ostavljali – do kreča i ljudskog glasa. I Crkva je predstavljala praznu grobnicu, u kojoj se bedna duša ljudska osećala osamljena i bespomoćna, boreći se da se sama, bez ičije pomoći, uzdigne iz prašine zemaljske do beskrajne visine Božijeg prestola na nebesima, tj. do vrha Carstva Večnosti.
Pobeda nad bezumnicima
Protiv ovakvog bezumnog pustošenja i osiromašenja hramova hrišćanskih, ustali su svi veliki i nadajnuti duhovnici u prostranom carstvu vizantijskom, a kasnije i u drugim carstvima hrišćanskim. Uz njih je stajao i sav blagoverni narod, koji je srcem osećao da su ikone izvanredno pomoćno sredstvo molitvenim dušama, kao stepenice uz koje se duše dižu nebesima i niz koje silazi pomoć, uteha i blagoslov od Boga na sve koji ih poštuju i pred njima se mole. Kao i uvek do tada, i od tada, Pravoslavlje je doživelo trijumf nad ikonoborcima, u Nedelju Pravoslavlja, 11. marta 843. godine. To je vreme Patrijarha Svetog Metodija Ispovednika i pobožne carice Teodore. Tada dolazi do pune projave sveg bogoslovsko-crkvenog značaja i smisla dogmatskih odluka Sedmog Vaseljenskog Sabora u Nikeji o svetim ikonama, održanog 787. godine.
Veliki uticaj na nastavak crkvenog života
Ova konačna pobeda Pravoslavne Crkve nad ikonoboračkom jeresi imala je velikog uticaja na nastavak crkvenog života u mnogim smerovima. Sinodikon (saborski proglas) ovu pobedu Pravoslavlja naziva svetlim i radosnim danom obnovljenja. Odbrana ikona po Sinodikonu predstavlja pravo proleće za Pravoslavnu Crkvu i pravi procvat svih blagodatnih darova Duha Svetoga. Dogmat o ikonopoštovanju doživljen je kao potvrda i reafirmacija celokupne hrišćanske vere, a posebno hrišćanske istine o Ovaploćenju Boga i oboženju čoveka. Ove blagotvorne posledice pravoslavnog uspeha pokazale su se u crkvenom životu Pravoslavnog Istoka u razvoju: teologije, bogosluženja, duhovnog života, misije Crkve i u razvoju crkvene umetnosti.
Naime, odmah posle pobede Pravoslavlja, razvila se bogata teologija ikona koju je započeo Sveti Jovan Damaskin, a nastavili su je Sveti Nikifor Carigradski, Sveti Teodor Studit i Sveti Fotije Veliki. Došlo je i do naglog razvoja pravoslavne ikonografije svuda u Vizantiji i širom Pravoslavnog Istoka. Veliki je bio i razvoj crkvenog kulta bogolsuženja, a posebno crkvenog liturgičkog pesništva. Pojavljuju se mnogi monasi kao nadahnuti crkveni himnografi, liturgijski „tvorci ikona“ i drugih crkvenih pesama. Takvi su bili braća Teodor i Teofan Načertani, Josif Himnograf i Teodor Studit. Baš u to vreme dolazi i do konačnog oformljenja Oktoiha i upotpunjenja brojnih posledovanja velikih i malih praznika u minejskom i pashalnom ciklusu bogosluženja.
Razvijena je velika misionarska delatnost Crkve u pravoslavnoj Vizantiji. Najveće širenje Jevanđelja i Pravoslavlja bilo je u vreme Patrijarha Fotija i njegovih učenika Ćirila i Metodija, koji su propovedali među Hazarima i Skitima na Istoku i među Slovenima na Balkanu, i u zapadnim stranama. Bilo je to zaista vreme stvarnog preporoda celokupnog crkvenog, duhovnog i kulturnog života u svim oblastima i dimenzijama, i to ne samo u vizantijskom carstvu, nego i kod vizantijskih suseda kojima je pravoslavna Vizantija zračila i služila kao primer i podsticaj.
Preporod duhovnog života na Istoku
U ovo vreme se opaža i razvoj i preporod duhovnog života Crkve na Istoku, posebno u manastirima u Vizantiji i na prostorima koji su bili pod njenim uticajem. Iz poznate Fotijeve škole, rasadnika duhovnog i kulturnog života, izašao je veliki broj značajnih učenika, kao što su: Nikolaj Mistik, Areta Kesarijski, car Lav Mudri, Simeon Metafrast, i drugi. Iz Studijskog manastira zrači od tada i nadalje autentični duhovni život, a cveta i monaška Politija na Svetoj Gori Atonskoj, čiji će se uticaj proširiti i na Srbiju, Bugarsku i Rusiju. To je vreme pojave i prvih ruskih svetitelja i podvižnika, vreme nastanka i cvetanja manastira: Rile, Studenice, Hilandara, Kijevsko-Pečerske Lavre, i drugih centara među Pravoslavnim Slovenima.
Konačnom pobedom Crkve nad ovom jeresi, vaspostavljeni su u Saborno-Katoličanskoj Crkvi Hristovoj mir i jedinstvo. Izmirena je Crkva unutar svojih redova i Eparhija i izmiren je hrišćanski Istok i Zapad. Sve Pravoslavne Patrijaršije i Episkopije našle su i obnovile svoju saglasnost u veri, u svetom predanju apostola i otaca Crkve.
Pravoslavlje među Srbima
Pobeda Pravoslavlja označava i veliki venac pobeda kojim se kiti sva Vaseljenska Crkva kroz vekovnu borbu za veru pravu i slobodu zlatnu. Pravoslavlje je ušlo u istoriju srpskog naroda kao velika svetlost, koja je sinula na svim planovima narodnog života. Pre primanja Pravoslavlja, vrlo malo znamo o svojoj istoriji, a od tada javljamo se na pozornici istorije kao jedan ozbiljan narod. Pojavom, kasnije, Svetoga Save, postajemo i država i Crkva. Iz mraka nesloga i podeljenosti zavađenih srpskih plemena, sinula je organizovana država.
Iz tame primitivizma, nepismenosti i neznanja, sinula je kao munja sjajna kultura, pismenost, umetnst, kojoj se i danas dive mnogi narodi. Iz neorganizovanih crkvenih grupa pojavila se slobodna, organizovana i autokefalna Srpska Pravoslavna Crkva. Pravoslavlje je prožimalo sve oblike narodnog života – u običajima, ponašanjima, moralu, braku i porodici, u vaspitanju i obrazovanju, u društvu i državi. Ono je napajalo narodnu dušu Jevanđeljskim poimanjem patriotizma i ljubavi prema Otadžbini.
Pravoslavlje je u Nedelju Pravoslavlja doživelo veliku pobedu. Vremenom i u vremenu živimo Pravoslavljem i stalno pobeđujemo. Jer, kaže se veoma lepo u Svetome Pismu: „Sve što je od Boga rođeno, pobeđuje svet; ovo je pobeda koja pobeđuje svet, vera naša“ (1. Jn. 5, 4).
