Među savremenim sakralnim objektima izgrađenim u različitim delovima naše zemlje, izvesnim specifičnostima odlikuje se kompleks objekata s lepo sazidanom crkvom, posvećenom Svetom ocu Nikolaju Srpskom, znamenitom crkvenom dostojanstveniku, jednom od najvećih besednika naše prošlosti. Kao Nikola Velimirović rođen je 1880. godine u selu Lelić, kod Valjeva, a preminuo 1956. godine u Saut Kanau u Americi. Školovao se u Valjevu, Beogradu, Bernu, Londonu i Petrogradu. Doktor filozofije i teologije, bio je episkop žički i arhiepiskop ohridski, zatočenik logora Dahau. Izvesno vreme je živeo u Americi. Mošti su mu prenete u Srbiju i sahranjene u manastiru Lelić, koji je njegova zadužbina. Deo moštiju nalazi se u crkvi manastira pod Soko-gradom, poslednjim uporištem Turaka u Podrinju.
Izvanredan poznavalac života i dela Svetog Nikolaja bio je episkop šabačko-valjevski, nedavno preminuli, plemeniti, gospodin Lavrentije, koji je zaslužan za objavljivanje 15 knjiga na više od 12.000 stranica, koje je Sveti Nikolaj ispisao tokom vremena. I ne samo to. Na inicijativu agilnog vladike Lavrentija, u zapadnoj Srbiji, u Podrinju, nedaleko od Malog Zvornika i 15 kilometara dalje od Ljubovije, u kraju poznatom pod nazivom Azbukovica, koji se nadovezuje na Rađevinu, sagrađen je nesvakidašnji sakralni kompleks, koji blista u svojoj lepoti i značaju. Nalazi se nedaleko od nekadašnjeg utvrđenog Soko-grada, na Sokolskim planinama, visokim 973 metra. Lako pristupačan asfaltnim putem, koji se od magistrale Mali Zvornik – Bajina Bašta odvaja na levo kod mesta Uzovnica, putuje pored kroz selo Gračanica s istoimenom crkvom, asfaltnim putem brzo se stiže u gotovo uvek dobro posećen manastir, posebno u vreme manifestacije poznate pod nazivom Moba, kada se ovde okupi i po više stotine dece iz srpske dijaspore, da bi se družila, učila i negovala ljubav prema domovini. Manastir pod Soko-gradom udaljen je od Loznice 78 kilometara. Posvećen je Svetom Nikolaju Srpskom, zadužbina je episkopa Lavrentija, završena 1993–1994. godine.
Pošto je 1989. godine otkupio zemljište i Vojska Srbije pomogla u proširenju prilaznog puta iz pravca Uzovnice i Gračanice, počela je izgradnja manastirskih objekata. Crkva skromnih dimenzija, veoma razgranate krovne konstrukcije, poput snega bele fasade, glavni je objekat prostranog kompleksa. Podseća na Crkvu Svetog Nikole u Ovčarsko-kablarskoj klisuri. Crkveni ikonostas, dar je porodice Vrobel i Krstane Tasić, ikonopisaca iz nemačkog grada Gifrona. Pored doma vladike Nikolaja, ovde se nalaze prostrane trpezarije, soba za goste, sala za seminare, kuhinja, prostorija za sveštenstvo, prodavnica suvenira, višekrevetna spavaonica za mlade, gostinska terasa, česma, muzej posvećen Nikolaju Velimiroviću, visoki zvonik, prostrani trem ukrašen cvećem i fotografijama manastirskog kompleksa, sa ručno izrađenim stolovima i klupama, biblioteka, popločano dvorište s negovanim rastinjem, parking, malo jezero u čijoj se vodi umnožavaju okolni planinski vrhovi i objekti manastirskih zdanja, tri metra visok spomenik Svetom Nikolaju, rad vajarke Drinke Radovanović, kanalisane vode koja oplemenjuje prostor. Tekuća voda potiče od reke Gračanke, na čijem je početku slikovit vodopad. Sestrinstvo koje brine o prostranom kompleksu višestruko je zaslužno za svakodnevni život i besprekorno održavanje manastira pod Soko-gradom. Na sebi svojstven način čuva uspomenu na dva značajna crkvena dostojanstvenika, Nikolaja i Lavrentija.
Na strmom, krečnjačkom uzvišenju, 40 minuta laganog hoda od manastira i dobrog uspona širokom stazom, pored koje je postavljeno deset malih, kamenom zidanih i oslikanih kapela, svaka s po jednom božjom zapovešću, stiže se do istaknutog vrha Sokolskih planina. Ovde se nalazi drvena platforma s koje se vidik pruža daleko unaokolo, pri lepom vremenu do Drine i Bosne. U sredini platforme postavljen je 12 metara visok pozlaćeni krst od čelika, izgrađen u brodogradilištu „Sava” u Mačvanskoj Mitrovici i ovde postavljen uz pomoć helikoptera Vojske Srbije, 24. marta 2000. godine, pošto ga je prethodno osveštao patrijarh Pavle.
Manastir Svetog oca Nikolaja Srpskog svojevrsno je duhovno, kulturno i vaspitno središte, ne samo Azbukovice i Rađevine, već znatno širih prostranstava. Savremeni sakralni kompleks koji na poseban način obeležava vreme i prostor, ljude i događaje.
Stevan M. Stanković,
