Manastir Manasija je zadužbina despota Stefana Lazarevića, koji je počeo da ga gradi 1407, a završio 1418. godine. Manastirska crkva je posvećena Svetoj Trojici, a osveštena je o prazniku Svetog duha. Ceo kompleks je opasan velikim zidovima koji su služili za odbranu. To je bila utvrđena celina koja se sastojala od ukupno 11 kula, od kojih se isticala donžon kula, poznatija kao Despotova kula.
Istorija manastira
Živopis Manasije spada u red najvećih dometa srednjovekovnog slikarstva, iako je sačuvana tek trećina fresaka u manastiru. Tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom 21. veka, otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, arheolog Marin Brmbolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. DNK analiza tih ostataka je sa 99,9378% tačnosti potvrdila da se radi o sinu kneza Lazara.
Manastirski kompleks predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja i pripada Eparhiji braničevskoj Srpske pravoslavne crkve.Manastir Manasija, jedna od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih zadužbina, bio je delo despota Stefana Lazarevića, koji je umro pre 596 godina. On je osnovao manastir 1418. godine, posvećen Svetoj Trojici, i u njega je doneo bogatu biblioteku, ikone i crkveno posuđe. Manastir je postao centar „Resavske škole“, gde su se prepisivale i prevodile važne knjige za srpsku kulturu i istoriju.
Despot Stefan Lazarević bio je sin kralja Lazara, koji je poginuo na Kosovu 1389. godine. On je nasledio svog oca kao vladar Srbije, koja je bila pod turskom vlašću. On je uspeo da odbrani zemlju od neprijatelja i da joj obezbedi mir i stabilnost. On je takođe bio veliki pokrovitelj umetnosti i nauke, i podigao je mnoge crkve i manastire.
Njegov život se naglo okončao 19. jula 1427. godine, kada je dobio srčani udar tokom lova kod Kragujevca. Prema nekim izvorima, njegovo telo je preneto u Beograd, gde je sahranjeno u crkvi Ružici. Međutim, postoji i verovanje da su njegovi monasi preneli njegove mošti u Manasiju, gde su i danas pohranjene.
Manastirska tvrđava
Manastir Manasija, jedan od bisera srpske srednjovekovne kulture, nalazi se u okolini Despotovca. Ovaj manastir je osnovao despot Stefan Lazarević, sin kralja Lazara, početkom 15. veka. Manastir je bio ne samo duhovni, već i kulturni i obrazovni centar tog doba. U njemu je delovala resavska prepisivačka škola, koja je proizvela mnoge vredne rukopise i knjige.
Manastirski kompleks je građen u moravskom stilu, koji se odlikuje bogatim ukrasima i lepim proporcijama. Centralni objekat je crkva posvećena Svetoj Trojici, koja ima trobrodnu osnovu i petokupolnu šemu. Crkva je bila oslikana freskama visokog kvaliteta, ali su danas od njih ostali samo fragmenti. U crkvi su sahranjeni despot Stefan i njegov brat Vuk. Pored crkve, u manastiru su postojali i drugi objekti, kao što su trpezarija, konaci, biblioteka i riznica, ali su oni većim delom uništeni tokom turske vladavine.
Misterija groba despota Stefana
Manastir Manasija je pretrpeo velika oštećenja tokom svoje istorije, naročito za vreme turske okupacije i Prvog svetskog rata. Od 1956. do 1964. godine vršeni su prvi istraživački i restauratorski radovi pod rukovodstvom profesora Slobodana Nenadovića. Tada je obnovljena južna fasada crkve, zamenjeni oštećeni blokovi na crkvi, restauriran mozaički pod u priprati i obojen unutrašnjost zidova bez fresaka. Takođe je čišćeno zidno slikarstvo, istraženi temelji crkve i srednjovekovne trpezarije i obnovljena Despotova kula. Od 2005. godine započeti su novi arheološki i konzervatorski radovi, koji su doneli nova otkrića i spoznaje o manastiru. Istražen je grob despota Stefana i grobnica u priprati, rekonstruisani prozorski okviri i delimično obnovljena fasada crkve.
Manastir je bio okružen moćnim utvrđenjem sa 11 kula i dvostrukim zidovima, koje je služilo za odbranu od turske opasnosti. Utvrđenje je bilo projektovano po najvišim standardima srednjovekovne arhitekture i inženjerstva, a neka od njegovih rešenja su bila primenjena i kasnije prilikom izgradnje Smederevske tvrđave.
Manastirska crkva posvećena je Svetom Bogorodici, a u njoj su sahranjeni despot Stefan i njegov otac, kralj Lazar. Crkva je građena u stilu moravske škole, a krasi je bogato ukrašen eksterijer i interijer. Unutrašnjost crkve je osvetljena velikim prozorima, a zidovi su pokriveni freskama visokog kvaliteta. Freske prikazuju biblijske i istorijske scene, ali i portrete despota Stefana i drugih vladara i plemića. Freske su delo majstora Konstantina i njegovih pomoćnika, koji su uveli novine u slikarstvu, kao što su realizam, dinamičnost i emocionalnost.
Resavska prepisivačka škola
Manastir Manasija je bio ne samo duhovni, već i kulturni i obrazovni centar. U njemu je despot Stefan osnovao čuvenu Resavsku školu, koja je bila mesto prepisivanja, prevođenja i pisanja knjiga na srpskom i grčkom jeziku. U Resavskoj školi su nastala dela kao što su Stefanov zakonik, Danilov letopis, Žitije despota Stefana i druga. Manasijski rukopisi predstavljaju vredno svedočanstvo o srednjovekovnoj srpskoj kulturi i pismenosti. Despot Stefan Lazarević je bio veliki pokrovitelj književnosti i kulture u srednjovekovnoj Srbiji. On je osnovao Resavsku školu, koja je bila centar prepisivanja i prevođenja svetih knjiga na srpski jezik. U manastiru Manasija, koji je izgradio, imao je bogatu biblioteku sa više od 20.000 rukopisnih knjiga. Među njima su bile i dela koja je naručivao od poznatih monaha i prevodilaca, kao što su Venedikt Lesjamski, Grigorije Camblak i Pahomije Logofet. Neki od ovih rukopisa su sačuvani do danas u raznim manastirima i bibliotekama u Svetoj gori, Rusiji, Pećkoj patrijaršiji i Beogradu.
Resavska škola je imala veliki uticaj na razvoj srpskog književnog jezika i pismenosti. Prepisivači i prevodioci su poštovali stroga pravila pismenih izražavanja i koristili su čist i razumljiv jezik. Njihov rad je bio uzor za kasnije pisce u Srbiji, ali i u drugim slovenskim zemljama, kao što su Makedonija, Bugarska, Rumunija i Rusija.
Manastir danas
Manastir je danas zaštićen kao spomenik kulture od izuzetnog značaja za Republiku Srbiju. On je istovremeno i mesto vere, istorije i umetnosti, koje privlači mnogobrojne posetioce iz zemlje i sveta. Manasija je pod zaštitom države i UNESKO-va. On privlači mnogobrojne posetioce koji žele da vide ovaj spomenik izuzetne lepote i značaja. Manastir je takođe mesto održavanja Manasijskog sabora, kulturne manifestacije koja promoviše srpsku tradiciju i umetnost. Manastir Manasija, jedan od najznačajnijih spomenika srpske srednjovekovne kulture, dobio je novog starešinu. Arhimandrit Dimitrije je preuzeo dužnost starešine manastira u februaru 2022. godine, nakon što je Manasija postala muški manastir. Prethodno su starešine bile četiri žene: Paraskeva Jovanović, Angelina Radisavljević, Varvara Trifunović i Pavla Petrović.
