Na godišnjicu potpisivanja primirja u Prvom svetskom ratu, 11. novembra 1927. potpisan je u Parizu ugovor o prijateljstvu između Francuske i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Izbor datuma bio je simbolički, vezan za okončanje rata u kojem su Srbija i Francuska bile saveznice i formalno, pobednice.
Deo ovog ugovora bila je, međutim, i Konvencija o prihvatanju međunarodne arbitraže, u sporu oko naplate srpskih dugova prema Francuskoj.
“Izabravši taj datum, kao da su jedna i druga strana želele da podsete svoje građane na zalog prijateljstva između dva naroda koja su se u novim okolnostima suočavala sa realnostima međunarodne politike”, piše istoričar Stanislav Sretenović, naučni savetnik Instituta za savremenu istoriju u svojoj studiji “Reparacije pobeđenih, dugovi pobednika”.
Uoči Prvog svetskog rata Srbija je bila jedna od najzaduženijih zemalja u Evropi, a novi rat, u kojem je pretrpela teške demografske gubitke, značio je još veće materijalno propadanje. Pri tom, Srbija se pre rata najviše zaduživala kod Francuske, što je nastavljeno i tokom Prvog svetskog rata.
Stanislav Sretenović objašnjava za RT Balkan da je Francuska prvo nastupala sa Nemačkom i Austro-ugarskom preko banaka, a 1910. se osniva francusko-srpska banka i kapital u Srbiju dolazi preko nje.
“Od početka Prvog svetskog rata Francuska finansira Srbiju za oružje, materijal, medicinsku negu, prima srpske studente na francuske univerzitete i srpske vojnike u svoje bolnice na lečenje”, navodi Sretenović.
Pomoć koja se ne bi mogla nazvati nesebičnom, iako je ne treba ni potcenjivati, imala je svoja ograničenja: novac kojim su se finansirali ratni napori, valjda zajednički, trebalo je jednog dana vratiti. U tome su saveznički zahtevi bili precizni i brzi, za razliku od ratnih dana kada su oklevali da pomognu slomljenoj srpskoj vojsci koja se povukla iz otadžbine i našla na obalama Albanije.
Pomogao im je da prelome i pokrenu svoje lađe ruski car Nikolaj Romanov koji je zapretio da će, ukoliko se ne pomogne Srbiji, izaći iz saveza i sklopiti separatni mir s Nemačkom.
Nakon Prvog svetskog rata, bratstvo po oružju dolazi na naplatu: Francuska traži vraćanje zajmova, Srbija se koprca i poziva na svoje žrtve u krvi i tako ratni saveznici dospevaju na gorepomenutu međunarodnu arbitražu.
Obe zemlje bile su u nezavidnoj finansijskoj situaciji, srpska je bila pogotovo teška, dok je Francuska pokušavala da naplati od Nemačke ratne reparacije, i to bez mnogo uspeha, iako je u jednom trenutku čak i za oružjem posegnula. Ona počinje da gubi i svoj geopolitički uticaj u Evropi koja sve češće igra po pravilima jednog drugog igrača: Sjedinjenih Američkih Država.
Kako se nije mogla nadati da će joj Otomanska imperija ili Rusija vratiti kredite, Francuska se trudila da naplati svaki franak gde god je mogla. I tako počinje pritisak na Srbiju da svoje dugove vrati, makar oni bili počinjeni i u ime zajedničke borbe i uz stravične žrtve.
“Posle rata javlja se problem naplate dugova, diplomatski problem u kojem Srbija govori: vi nam stavljate nož pod grlo tako što tražite svaki franak da se vrati, a mi smo zajedno sa vama krv prolivali za tu zajedničku pobedu”, kaže Sretenović.
Tako je ministru spoljnih poslova Momčilu Ninčiću, francuskom doktoru pravnih nauka i osvedočenom frankofonu i frankofilu, kako piše Sretenović i u svojoj studiji, koji se 1926. žalio da mu Francuska “stavlja nož pod grlo” insistirajući na otplati srpskih dugova, “Pariz odgovarao da zbog finansijske krize mora da zahteva svaki franak koji je dao svom malom savezniku za vreme rata”.
Prema nekim podacima, Francuska je na ime ratnog zaduženja 1928. godine tražila od Srbije oko 1,7 miliona zlatnih franaka, dok je Međunarodni sud u Hagu odredio visinu dugovanja u iznosu nešto preko milion francuskih franaka i rok otplate od 37 godina.
Srpski dugovi prema Francuskoj, prema odluci suda, trebalo je da budu isplaćivani iz nemačkih reparacija. Što se tiče onih predratnih dugovanja, i tu je Međunarodni sud presudio da on mora biti plaćen u zlatnim francima, a nakon pregovora dve zemlje 1930. dogovorena je dinamika plaćanja godišnjih rata u naredne 42 godine.
“Dug je prebijan na razne načine, neka dugovanja čak su isplaćivana i u komunističkoj Jugoslaviji”, ukazuje Sretenović.
Redovnost dogovorenih isplata omelo je izbegavanje plaćanja reparacija, velika finansijska kriza, a onda i Drugi svetski rat. Ipak, Srbija je svoje dugove Francuskoj vraćala do početka sedamdesetih godina prošlog veka, kako je to svojevremeno ukazao akademik istoričar Ljubodrag Dimić.
