Na sat vremena od glavnog grada, ušuškano je kulturno blago naše zemlje – Sremski Karlovci. Prema zapisima ugarskih srednjovekovnih povelja, u doba Rimskog carstva ovde se nalazila tvrđava pod imenom Karom. Poreklo imena dovodi se u vezu sa orlom Krstašem, jer se veruje da je u to vreme nadletao tadašnju tvrđavu.
Dva veka kasnije, Karom postaju Karlovci, gde je smeštena najstarija srpska gimnazija, osnovana kao Gimnazija u Srba, 1791. godine. Karlovačka gimnazija je otvorena na teritoriji tadašnje Hazburške monarhije na inivijativu mitropolita Stefana Stratimirovića, i uz finansijsku podršku građana, među kojima je najznačajni trgovac Dimitrije Anastasijević Sabov koji je za njenu izgradnju izdvojio pozamašnu sumu novca. Počela je sa radom 1. novembra 1791. godine, a ubrzo po osnivanju, postaje središte srpske prosvete, kulture i duhovnosti.
Prvih 100 godina nastava se održavala u zgradi nekadašnje Latinske škole kroz koju je prošlo više od 18.000 učenika. Srušena je 99 godina kasnije, odnosno 1890, kada je zahvaljujući sredstvima patrijarha Germana i njegovog brata, sremsko-mitrovačkog prote Stevana Anđelića, započeta izgradnja sadašnje zgrade. Radovi su trajali godinu dana, a izgrađena je u srpsko-vizanijskom stilom sa bogato ukrašenim glavnim ulazom iznad kog piše – „Braća Anđelići srpskom narodu“.
Učenice na nastavi 116 godina nakon otvaranja škole
Gimnazija je do 1852. godine imala šest razreda, četiri niža („gramatika“) i dva viša („humaniora“). Iste godine dobija sedmi i osmi razred. Program Karlovačke gimnazije ispisan je Vukovim pravopisom. Latinski jezik bio je nastavni, a učio se i nemački, grčki i mađarski jezik. Učili su se i istorija, geografija, prirodne nauke, fizika, antropologija, rimske starine, logika i moralika. Nastava na srpskom jeziku odvijala se od 1852. godine, a ispit zrelosti (velika matura danas) se polagao od 1873. godine. Najstariju srpsku gimnaziju su najpre pohađali đaci iz Karlovaca, a kasnije su se upisivali iz svih srpskih pokrajina Austrije i Turske.
Međutim, učenice su na nastavu mogle da prate tek od 1907. godine i to samo one iz Sremskih Karlovaca, kako bi roditelji mogli da ih nadgledaju. Kasnije su pristizale iz svih krajeva. Nedisciplina đaka kažnjavala se batinama, a neki su bivali i izbačeni iz škole. U Karlovačkoj gimnaziji postojala su dva internata – za bogate i siromašne.
Spomen- biblioteka Karlovačke gimnazije – čuvar kulturnog nasleđa
Školska biblioteka u Karlovačkoj gimnaziji predstavlja riznicu retkih i starih knjiga. Nastala je u teškim kulturno-istorijskim uslovima, a gradili su je najcenjeniji intelektuaci tog vremena. U njenim vitrinama smešteno je više od 18.000 naslova. Bogata je prvim izdanjima Getea, Šilera, Vuka Stefanovića Karadžića, Dositeja Obradovića, Branka Radičevića. Najstarija knjiga koju čuva je iz 1539. godine. – „Zbornik Božidara Vukovića”. Upotpunjuje je i fototipsko izdanje „Miroslavljevog jevanđelja” koje je gimnazija dobila na pokolon od kralja Aleksandra Obrenovića.
Kućnu biblioteku školi je poklonio otac Branka Radičevića, bivšeg đaka karlovačke gimnazije i jednog od najvećih srpskih pesnika. Njegova bista se nalazi u školskom dvorištu, a po njemu je dobila ime i ulica u kojoj je smeštena gimnazija. Pored romantičarskog pesnika, Karlovačku gimnaziju završili su i mnoge druge znamenite ličnosti – Jovan Sterija Popović, Milovan Vidaković, Dimitrije Davidović, Borislav Mihajlović Mihiz, Milovan Jovanović Batut, Vasa Stajić, Pavle Solarić, Sima Milutinović Sarajlija, Vida Ognjenović…
U njoj su snimani kultni filmovi – Lajanje na zvezde, Balkan ekspres i Varljivo leto. Karlovačka gimnazija danas je filološka i ima tri smera – klasični jezici, savremeni jezici i specijalizovan smer za istoriju i geografiju. U zgradi na Trgu Branka Radićevića utkani su koreni obrazovanja srpskog naroda, zbog čega je doprinos Karlovačke gimnazije školstvu bio i ostao neprocenjiv.
