Stojan Novaković, jedan od najznačajnijih srpskih intelektualaca i državnika 19. veka, odigrao je važnu ulogu u reformi ustava Kraljevine Srbije krajem 19. i početkom 20. veka. Njegova pravna i politička delatnost bila je usmerena na modernizaciju srpskog ustavnog sistema i prilagođavanje evropskim standardima parlamentarizma.
Reforme pod Milanom i Aleksandrom Obrenovićem
Novaković je kao političar i premijer aktivno učestvovao u raspravama o izmenama ustava, posebno nakon povratka kralja Milana Obrenovića na vlast 1894. godine. Te godine Milan je suspendovao Ustav iz 1888., koji je bio liberalniji i zasnovan na belgiskom modelu parlamentarne monarhije, i vratio na snagu Ustav iz 1869., koji je kralju davao veća ovlašćenja.
Novaković je, iako je bio naklonjen ustavnim reformama, u tom periodu delovao kao umeren reformator, pokušavajući da se uspostavi balans između kraljevske vlasti i parlamentarizma.
Ustav iz 1901. godine – uvođenje dvoparlamentskog sistema
Najznačajnija ustavna reforma u kojoj je Stojan Novaković imao centralnu ulogu bila je ona koja je dovela do donošenja Ustava iz 1901. godine. Kao predsednik vlade (1900–1901), on je predložio i sproveo reformu koja je prvi put u srpskoj istoriji uvela dvoparlamentski sistem – Senat i Narodnu skupštinu.
Senat je činio gornji dom parlamenta, a njegove članove je imenovao kralj i birala Narodna skupština. Narodna skupština je predstavljala donji dom, čije su članove birali građani.
Ovaj sistem je bio pokušaj uvođenja elemenata političke stabilnosti, sprečavanja naglih promena u vlasti i osiguranja balansa između kralja i zakonodavne vlasti.
Posledice i značaj ustavnih reformi
Ustav iz 1901. bio je značajan korak ka parlamentarizmu, ali je i dalje zadržavao jaku ulogu kralja, što je kasnije doprinelo političkim sukobima. Ovaj ustav je ostao na snazi do Majskog prevrata 1903., kada su Obrenovići zbačeni, a Karađorđevići došli na vlast. Novakovićev model dvoparlamentskog sistema ostao je deo srpskog ustavnog razvoja, iako je ukinut nakon 1903.
Stojan Novaković je svojim reformama uticao na postepeno uvođenje modernog parlamentarnog sistema u Srbiji, ali je morao da deluje u političkom okruženju u kojem je monarhija i dalje imala dominantnu ulogu.
Novakovićeva uloga u definisanju simbola i identiteta Kraljevine Srbije
Stojan Novaković nije bio samo ključni politički reformator, već je imao i značajnu ulogu u definisanju simbola i identiteta Kraljevine Srbije u periodu od 1882. do 1903. godine.
Njegove ideje o simbolima, kao i o samom oblikovanju političkog i pravnog sistema, oslikavale su težnju za modernizacijom i pripadnošću Evropi, ali i za očuvanjem nacionalnog identiteta i tradicije.
Zakon o grbu iz 1882. godine kaže:
U kontekstu reforme Ustava iz 1901. godine, Novaković je bio važan aktor u formulisanju koncepta simbola koji su predstavljali snagu i stabilnost monarhije. U njegovoj viziji, simboli Srbije nisu bili samo politički i pravni izrazi, već i instrument za afirmisanje nove nacionalne svesti i pripadnosti većem evropskom krugu.
Državni grb i zastava
Stojan Novaković je kao deo svoje reformske aktivnosti razmatrao pitanje državnih simbola, uključujući grb i zastavu Kraljevine Srbije. On je smatrao da je potrebno uvesti promene koje će odražavati novi politički status Srbije u Evropi, ali i povezivati je sa tradicijom. Grb koji je tada koristila Srbija, sa dvoglavim orlom, ostao je simbol koji će dugo biti u upotrebi, ali je istovremeno bio i simbol snažne monarhije.
Kraljevski simboli
Kraljevska porodica je u ovom periodu postala još više usmerena ka izgradnji kraljevskog prestiža. Novaković je podržavao upotrebu kraljevskih simbola kao osnovnih elemenata uticaja Srbije na međunarodnoj sceni, a istovremeno je bio svestan značaja koji su te simbolike imale unutar zemlje. Simboli koji su se koristili, poput krune i kraljevskog štita, bili su ne samo nacionalni, već i politički izraz moći i stabilnosti.
Tradicionalni motivi
Pored monarhijskih simbola, Novaković je bio okrenut i tradicionalnim motivima koji su imali duboke korene u srpskoj istoriji i kulturi. Njegov cilj je bio da modernizacija ne uništi tradicionalne vrednosti i da se obnovljena država vezuje za svoje istorijske korene.
U tu svrhu, simboli kao što su srpski dvoglavi orlovi, krstovi i drugi hrišćanski elementi bili su važni za izgradnju nacionalnog identiteta.
Značaj za jedinstvo i stabilnost Srbije
Reforme Stojana Novakovića nisu se odnosile samo na pravni i ustavni aspekt Kraljevine Srbije, već i na politički i simbolički doživljaj Srbije kao moderne, ali tradicionalne države. Uvođenjem novih simbola i upornom izgradnjom političkog identiteta, Srbija je želela da se predstavi kao stabilna i moćna država na Balkanu, koja je ujedno član i tradicije i evropske zajednice.
Novaković je razumeo važnost simbola kao političkih alata koji mogu uticati na društvenu svest i ojačati nacionalni ponos. Pored toga, njegov rad na reformi simbola Srbije bio je značajan i za povratak poverenja javnosti u institucije i vladarsku dinastiju koja je imala svoje komplikovane periode.
Stojan Novaković je, svojim reformskim radom, ne samo da je doprineo modernizaciji ustava i političkog sistema Srbije, već i oblikovao simbole koji će dugo predstavljati zemlju na međunarodnoj sceni. Njegova strategija da spoji modernizaciju sa nacionalnim tradicijama ostavila je dubok trag u oblikovanju ideniteta Kraljevine Srbije.
