„Čudno je to interesovanje za piščev život“, govorio je Ivo Andrić. „Zar nisu dovoljne njegove knjige? Uostalom, neko zna i može da piše o svom životu, ja ne znam i ne mogu. Mada ništa nisam sakrio: sve je u mojim knjigama.“ O Andriću, koji je nerado govorio o sebi i svom životu, pričali su drugi. Najviše, o Andriću su govorila njegova dela.
Ivo Andrić, jedan od najznačajnijih srpskih i jugoslovenskih pisaca, rođen je 9. oktobra 1892. godine u Travniku. Poznat po svojim romanima, kratkim pričama i esejima, Andrić je 1961. godine dobio Nobelovu nagradu za književnost, čime je ostao upamćen kao jedan od najznačajnijih književnika 20. veka. Njegova dela istražuju složenost ljudskih odnosa, kulturne konflikta i duboke istorijske kontekste, što ih čini večnim i aktuelnim.
Rođen je 9. oktobra 1892. godine u mestu Dolac kod Travnika. Nakon smrti oca Antuna, majka Katarina dvogodišnjeg Ivu šalje u Višegrad kod svoje sestre. Gledajući svakodnevno vitičaste stubove na Drini ćuprije, Andrić završava osnovnu školu u gradu koji će obeležiti njegovo stvaralaštvo.
Književni opus:
Njegov opus možemo podijeliti u tri etape
Prva, rana faza (predratna) započinje upravo 1911. i traje do 1920. U toj fazi prevladavaju poezija i poetska proza, a dela stvorena u toj fazi su zbirke pesama u prozi „Ex Ponto“ (1918.) i „Nemiri“ (1920.).
U razdoblju između dva rata okreće se isključivo prozi te objavljuje zbirku pripovedaka „Put Alije Đerzeleza“ (1920.) i tri knjige sa naslovom „Pripovetke“ (1924., 1931., 1936.) sa tematikom iz prošlosti Bosne tvrske i austrijske vlasti.
Nakon Drugog svetskog rata objavljuje romane „Na Drini ćuprija“ (1945.), „Travnička hronika“ (1945.), „Gospođica“ (1945.), „Prokleta avlija“ (1953.), zbirke pripovedaka „Nove pripovetke“ (1948.), „Priča o vezirovom slonu“ (1948.), „Lica“ (1960.). Uz beletristički rad bavio se i publicističkim i esejističkim radom.
Diplomatska karijera
Ovaj veliki pisac, esejista, liričar, kritičar, hroničar i Nobelovac u diplomatskoj službi proveo je 21 godinu, i u važnim trenucima za Jugoslaviju bio na ključnim pozicijama.
Kao gimnazijalac, Ivo postaje vatreni pobornik jugoslovenstva i energičan borac za oslobođenje južnoslovenskih naroda od Austrougarske monarhije. Stavovi koje je zauzeo u ranoj mladosti u velikoj meri su odredili njegovu dalju književnu i diplomatsku karijeru.
Nakon izlaska sa robije zbog delovanja u organizaciji Mlada Bosna, Andrića u Zagrebu dočekuje vest o ujedinjenju Južnih Slovena u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca. Međutim, bolest i egzistencijalna kriza naveli su ga da se preseli u Beograd, gde već početkom oktobra 1919. godine počinje da radi kao činovnik u Ministarstvu vera.
U diplomatskoj službi Kraljevine Jugoslavije Andrić je bio aktivan od 1920. do 1941. godine. Službovao je u osam država i deset gradova: Vatikanu, Bukureštu, Trstu, Gracu, Marseju, Parizu, Madridu, Briselu, Ženevi i Berlinu.
U Berlinu Trećeg rajha
Godine 1939. postavljen je za opunomoćenog ministra i izvanrednog poslanika Kraljevine Jugoslavije u Berlinu. Ovo službovanje od gotovo pune dve godine predstavlja najdelikatniji period njegove diplomatske karijere. Sam je za te godine rekao da su mu najmučnije u životu i iz ovog perioda ostavio stihove:
„Dole, gde ove reči pišem
Okužen vazduh grudi steže
Odmora nema budno oko
Sputan živim i teško dišem
Sve me je manje, sve sam niže.“
S jedne strane, bio je u centru u kom su dirigovani rušenje Evrope i požar Drugog svetskog rata. Sa druge, suočavao se sa činjenicom da se mimo njega, kao zvaničnog predstavnika države, održavaju tajni kontakti i pregovori između Berlina i Beograda u vezi pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu. To ga je veoma pogađalo, pa je u jednom momentu zatražio od ministra inostranih poslova da ga povuče iz Berlina. Andrić je obavešten 24. marta 1941. godine da je Vlada Kraljevine Jugoslavije donela odluku da pristupi Trojnom paktu. Pozvan je u Beč gde je prisustvovao ceremoniji potpisivanja dokumenta u čijoj pripremi nije učestvovao.
Dan posle bombardovanja Beograda, 7. aprila, Andrić je napustio Berlin i doputovao u Beograd. Time se završila njegova diplomatska misija i, kako se ubrzo pokazalo, njegova diplomatska karijera. Drugi svetski rat proveo je u Beogradu u izolaciji, u kojoj piše romane „Travnička hronika“ i „Na Drini ćuprija“.
Nobelova nagrada
Nobelovu nagradu za književnost dobio je 1961. godine za epsku snagu s kojom je nalazio teme i oslikavao ljudske sudbine izvučene iz istorije njegove zemlje. Zahvalnost za ovo priznanje izrazio je govorom „O priči i pričanju“, u kojem navodi:
*“Najposle, zar se u prošlosti kao i u sadašnjosti ne suočavamo sa sličnim pojavama i istim problemima? Biti čovek, rođen bez svog znanja i bez svoje volje, bačen u okean postojanja. Morati plivati. Postojati. Nositi identitet. Izdržati atmosferski pritisak svega oko sebe, sve sudare, nepredvidljive i nepredviđene postupke svoje i tuđe, koji ponajčešće nisu po meri naših snaga. A povrh svega, treba još izdržati svoju misao o svemu tome. Ukratko: biti čovek.“*
Na vest o Nobelovoj nagradi, Andrić u svom domu, 1961. godine, celokupni novčani iznos od nagrade poklonio je bibliotekarskom fondu Bosne i Hercegovine.
