U CRKVI Svetog Nikole u Manastiru Bukovo, progovorili su vekovi. Tokom restauracije živopisa iz 1902, slojevi prošlosti otkrili su nešto neočekivano: freske koje po stilu i bojama odmah „govore“ da su nastale u srednjem veku. Sakrivene od pogleda bile su više od pola milenijuma. Dok su restauratori pažljivo uklanjali sloj po sloj živopisa, iguman Kozma (Radović), kako otkriva za „Novosti“, nije mogao ni da nasluti tako veličanstven trenutak kao onaj kada je sa srednjovekovnih fresaka zasijao lik Svetog Jovana Zlatoustog, otkrivajući božanstvene radove davnih, veličanstvenih majstora živopisa.
– Sveti Jovan Zlatousti se prvi ukazao. Nije bilo natpisa, ali na osnovu ikona i fresaka znamo kako on izgleda. Čim smo videli oči i usne, znali smo da je to on. Ubrzo se ukazao i lik anđela koji lebdi. Jedinstvena freska – veli iguman. U ovom vekovnom hramu, proglašenom za kulturno dobro Srbije, „izviranje“ prošlosti sa zidova tu nije stalo, pa se u oltaru otkrilo još novozavetnih scena.
– Pronađeni su i Sveti Nikola, Sveti Kirilo Filozof, Grigorije Bogoslov, Sveti Vasilije Veliki kao i scene rođenja Gospoda, Silaska Svetog duha na apostole… Ako Bog da, u nastavku radova, prilikom čišćenja i popunjavanja oštećenja koja su nastala kad i živopisi u 17, pa u 20. veku, tačno ćemo videti koje sve srednjovekovne biblijske scene imamo – dodaje iguman.
Do ovog otkrića verovalo se da postoje dva sloja živopisa, i da je onaj stariji iz 17. veka tek delimično sačuvan. Od njega su ostale dve freske: Bogorodica u stavu orans (u svodu zapadnog traveja) i Sveti arhangel Mihailo (na zapadnoj fasadi u niši), kao i fragmenti u konhi severne pevnice i na svodu oltarske apside. Noviji, iz 1902, delo je Milisava Markovića iz Knjaževca, a prema nacrtima Steve Todorovića, poznatog srpskog slikara romantizma. Marković je oslikao veliki broj ikonostasa u ovom kraju, ali i u drugim mestima Srbije.
– I restauratori koji imaju mnogo godina iskustva su bili iznenađeni otkrićem. Uglavnom su radili restauracije novih ili starijih živopisa, ali prvi put su, baš u Bukovu, otkrili srednjovekovne freske. Interesantno je da na njima imamo i prikaz svetitelja iz prvog veka, Svetog Pankratija Tavanomenijskog. On je bio episkop u prvim godinama hrišćanstva. Njegova freska, lik njegov, retko se pojavljuje, a u Bukovu ga ima – dodaje iguman Kozma.
Prelep je i lik Svetog Kirila Filozofa, vizantijskog misionara koji je sa bratom Metodijem doneo pismenost i hrišćanstvo Slovenima.
– Njegova ikona se slikala tek od druge polovine 14. veka što nam je, takođe, odrednica o vremenu slikanja novootkrivenog živopisa. Do tada se slikao Sveti Kirilo Aleksandrijski kao veliki jerej. Sve nam to govori da su ove freske iz druge polovine 14. veka. Rađene su i analize boja, plave i bordo koje su bile jako retke i veoma skupocene u to vreme, pa čak i veliki manastiri u Srbiji nisu imali taj kvalitet kao što ih je imalo Bukovo – veli iguman.
U bukovskom manastiru nastavljen je projekat rekonstrukcije fresaka u oltaru. Prethodno je završena sanacija živopisa iz 1902, a ranijih godina i restauracija ikonostasa.
– Započeli smo drugu fazu sređivanja srednjovekovenih fresaka u oltaru i to će trajati šest meseci. Reč je o ozbiljnoj investiciji koju smo započeli sopstvenim sredstvima, ali očekujemo i da nam pomogne Ministarstvo kulture. U međuvremenu se radi projekat kamenog poda i trebalo bi da najkasnije do Pokrova, 14. oktobra 2025, završimo obnovu i crkve i dvorišta – dodaje iguman.
Prema predanju Manastir Bukovo je zadužbina Svetog kralja Milutina s kraja 13. veka koji ga je podigao posle pobede nad vidinskim knezom Šišmanom 1291. na šta, veruje se, ukazuje i freska Svetog arhangela Mihaila, kraljevog zaštitnika. Ona se nalazi u niši nad glavnim ulaznim vratima. Drugo predanje kaže da ga je uz manastire Vratnu i Manastiricu kod Kladova, podigao Sveti Nikodim Tismanski. Po trećem, osnivač i ktitor mu je početkom 15. veka bio neko od vlastele Timočke Krajine na šta ukazuje i natpis na zapadnom zidu priprate manastirske crkve, da je „podignut za vreme srpskih despota“.
– Vrlo moguće je da je manastir nastao i ranije nego što se veruje. Verovatno će se još nešto otkriti prilikom skidanja tih slojeva kreča koji sada ne dozvoljavaju da vidimo jasnu sliku – navodi arhimandrit Kozma.
MANASTIR Bukovo 2025. obeležava 190 godina otkad je postao deo Timočke eparhije osnovane 1834. episkop Dositej (Novaković) je godinu kasnije postavio arhimandrita Josipa za igumana novovaspostavljenog manastira.
PO arhitektonskim i stilskim karakteristikama manastirska crkva ubraja se u posebnu varijantu moravske škole, sa osnovom upisanog krsta. Priprata nije iz vremena podizanja hrama, već je prizidana kasnije. Prvobitno je imala otvorene bočne prolaze koji su zazidani krajem 19. veka.
