Ostaci gorostasnih kula i bedema carske palate Felix Romuliana ukazuju na moć njenog graditelja, rimskog imperatora Galerija, sahranjenog na brdu iznad svog doma u današnjoj istočnoj Srbiji.
Monumentalna carska palata Felix Romuliana nastala je kada je rimski imperator Gaj Valerije Galerije Maksimijan, pred kraj svoje vladavine odlučio da se povuče u rodni kraj.
Foto: Pinterest
Od 2007. godine je na listi svetske baštine UNESCO
To arheloško nalazište, ovde poznato kao Gamzigrad, nalazi se blizu Zaječara, u istočnoj Srbiji, i od 2007. godine je na listi svetske baštine UNESCO.
Luksuznu carsku palatu, Galerije (250-311), među tadašnjim podanicima poznat i kao “govedar”, posvetio je svojoj majci, Romuli. Kao varvarka, Romula je pred naletom Karpa pobegla sa leve obale Dunava u Priobalnu Dakiju i udala se za čuvara stoke, zbog čega će kasnije njen sin dobiti nadimak Armentarije (lat. Armentarius – govedar), koji će ga pratiti i kada postane imperator.
Gaj Valerije je majci u čast sazidao grandiozni dvorski kompleks, opasan bedemom od 20 odbrambenih kula, koji je sam car nazvao Romuliana.
Grad su činili carska palata Felix Romuliana, mali hram, veliki hram i terme sa spoljnom fortifikacijom, sistemom kula i odbrambenim zidovima. Objekti su bogato ukrašeni freskama, mozaicima s figuralnim i geometrijskim motivima i ukrasima od velike istorijske i umetničke vrednosti. Palata pripada posebnoj kategoriji rimske dvorske arhitekture i predstavlja njen najočuvaniji primer.
Nikada nije izgrađena do kraja
Felix Romuliana nikada nije izgrađena do kraja, a carevi 4. veka su velelepni posed prepustili hrišćanskoj crkvi. Vek kasnije, palatu su razarali varvari, a u 6. veku Justinijan I je obnovio zdanje kao pograničnu tvrđavu. Nakon najezde Slovena krajem 6. veka, nekadašnja carska rezidencija je napuštena. Poslednji put ovaj posed je oživeo kao utvrđeno slovensko naselje u 11. veku.
Arheološka istraživanja započeta su 1953. godine, a pokazala su da u okviru gamzigradskih bedema postoji nekoliko palata i hramova.
Tragovi boravka prvih stanovnika Gamzigrada otkriveni su severno od bedema kao i unutar naselja i tu su nađene kamene sekire iz 3. milenijuma pre nove ere, delovi grnčarije iz poznog bronzanog doba i bronzani nakit iz starijeg gvozdenog doba. U 5. i 6. veku p.n.e. Tribali osnivaju svoje naselje unutar gamzigradskog bedema, koje nije bilo dugotrajno.
Foto: Trip Advisor
Kako na području Crne Reke (Crnog Timoka) nisu otkriveni arheološki spomenici iz poslednjih veka stare ere, neizvesno je koje su stanovništvo Rimljani zatekli u ovoj oblasti.
Otkrivanjem natpisa “Felix Romuliana” 1984. godine konačno je razrešena zagonetka Gamzigrada.
Sadržaj natpisa je ceo naziv mesta koje se pominje u dva istorijska izvora, u delu nepoznatog pisca iz oko 360. godine, u Epitomama Aurelija Viktora, i u Prokopijevom panegiričkom spisu “O građevinama”, nastalom između 553. i 555. godine.
U Epitomama sadržan je podatak da je rimski imperator Galerije rođen u Priobalskoj Dakiji, gde je i sahranjen, i to u mestu Romulianumu, koje je nazvao po imenu majke Romule.
U Prokopijevom delu, među kastelima koje je Justinijan obnovio u oblasti grada Akve, pominje se i Romuliana. To znači da je naziv mesta u kome je rođen i sahranjen Galerije, posvedočen u tri oblika i to kao Felix Romuliana (na natpisu iz 306-311), kao Romulianum (oko 360. godine) i kao Romuliana (oko 555. godine).
Danas je izvesno da su Galerije i njegova majka Romula sahranjeni u blizini palate Felix Romuliana, na lokalitetu “Magura“,
Foto: anta Photography / Lokalitet „Magura“
gde su otkrivene dve zidane grobnice, bogato ukrašene arhitektonskom plastikom, i dve humke sa lomačama na kojima je izvršeno spaljivanje i apoteoza imperatora i njegove majke.
Istraživanja i istorijat Felix Romuliane?
Baron Herder, saksonski rudarski vođa, prvi je opisao Gamzigrad u svom putopisu „Rudarski put po Srbiji“ 1835. godine. Nakon Herdera, austrijski arheolog Feliks Kanic je 1860. posetio ove ostatke, ostavljajući crteže zidova i okoline.
Foto: Serbian Private Tours
Gamzigrad je privukao pažnju i drugih istraživača poput M. Milićevića (1876.), J. Dragaševića (1877.), V. Karića (1887.), J. Miškovića (1887.), M. Valtrovića (1890.) i S. Mačaja (1892.). Međutim, interesovanje za ovaj jedinstveni spomenik antičke civilizacije smanjilo se početkom 20. veka.
Nakon Drugog svetskog rata, obnovljeno je interesovanje za Gamzigrad, a 1950. godine arhitekta Đurđe Bošković je stvorio novu osnovu gamzigradskih bedema. Arheološka istraživanja počela su 1953. godine i otkrila su nekoliko palata i hramova unutar bedema, svedočeći o značaju i nameni Gamzigrada. Od 1970. godine, arheolog dr. Dragoslav Srejović preuzeo je rukovođenje radovima i predstavio Gamzigrad kao potencijalnu rezidenciju rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimijana (297–311).
Foto: Magelan Turistička agencija
Tek 23. juna 1984. godine otkriven je natpis na fragmentu arhivolte, nazvan Felix Romuliana (Srećna Romulijana), potvrđujući rezidenciju rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimijana, izgrađenu kao repliku Dioklecijanove palate u Splitu. Izgradnja je počela dve godine nakon Dioklecijanove palate. Na osnovu arheoloških nalazišta, Gamzigrad se posmatra kroz šest perioda:
Praistorijsko naselje iz II i I milenijuma p. n. e.;
Rimsko poljsko naselje ( villa rustica) iz II veka n. e.;
Rimski dvorac s kraja III i početka IV veka;
Crkveno dobro iz IV i V veka;
Ranovizantijsko naselje V–VII veka;
Srednjovekovni grad (XI vek) i privremeno sklonište u vreme turskih osvajanja u XIV i XV veku.
Gde je Felix Romuliana i kako do nje stići?
Ova prastara građevina nalazi se na 10 km od Zaječara. Do Zaječara je moguće doći automobilom, autobusom, vozom, ali i brodom.
Iz pravca Beograda je ka Zaječaru najbolje krenuti Đerdapskom magistralom preko Kladova i Negotina, a razdaljina je oko 250 km. Iz pravca Niša, može se doći putem Niš – Zaječar – Negotin – Kladovo – Rumunija, ali i auto-putem E – 75 do Paraćina, odakle se skreće ka Zaječaru, a potrebno je preći oko 100 km.
Interesantno je da su Gamzigrad i ostali gradovi koji i danas postoje na teritoriji Istočne Srbije i Rumunije nakon izgradnje donele mir i slogu među do tada zavađenom braćom i sestrama. Kosta je izgradio Kostolac, Gamzo je izgradio Gamzigrad, Kula je sagradila grad Kulu, a Vida grad Vidin.
Portal Kompas Info posebnu pažnju posvećuje temama koje se tiču društva, ekonomije, vere, kulture, istorije, tradicije i identiteta naroda koji žive u ovom regionu. Želimo da vam pružimo objektivan, balansiran i progresivan pogled na svet oko nas, kao i da podstaknemo na razmišljanje, diskusiju i delovanje u pravcu boljeg društva za sve nas.
