Crkva Svetog apostola i jevanđeliste Marka u Beogradu je jedan od najznačajnijih pravoslavnih hramova u glavnom gradu Srbije. Ona se nalazi na istorijskom mestu, gde su ranije postojale dve druge crkve, koje su bile povezane sa obrenovićevskom dinastijom i borbom za nezavisnost Srbije od Osmanskog carstva. Današnja crkva je izgrađena u stilu srpske srednjovekovne arhitekture, koja je inspirisana Gračanicom, i predstavlja impozantno zdanje sa pet kupola i bogatim ikonografskim programom. Crkva je počela da se gradi 1931. godine, ali je zbog raznih teškoća i ratnih dešavanja završena tek 1940. godine. Crkva Svetog Marka je svedok važnih događaja u srpskoj istoriji i kulturi, ali i mesto molitve i poštovanja za mnogobrojne vernike.
Hram je jedinstven i zbog toga što ima tri oltara. Pored centralnog, postoje i dva oltara sa strane posvećena despotu Stefanu Lazareviću i preobraženju Gospodnjem. Zbog toga hram obeležava i tri slave. U crkvi se nalazi i tron patrijarha i srpskog kralja, kao i grobnica u kojoj počivaju zemni ostaci cara Dušana Silnog preneti iz njegove zadužbine manastira Svetih arhangela iz Prizrena. Ostatke cara Dušana 1927. godine pronašao je prota i profesor Radoslav Grujić, poneo ih u Skoplje, a zatim ih je 1941. godine predao Patrijaršiji u Beogradu. Tu su čuvani do 19. maja 1968. godine, kada su preneti u Crkvu Svetog Marka. Prekoputa groba Dušana Silnog nalazi se grob patrijarha Germana. U unutrašnjosti hrama nalazi se i maketa-košnica crkve teška više od 100 kilograma, rad Đorđa Živanovića.
Arhitektura i unutrašnjost
Crkva Svetog Marka u Beogradu, koja je izgrađena u periodu od 1931. do 1940. godine, predstavlja jedan od najznačajnijih primeraka srpsko-vizantijske arhitekture u novijem dobu. Ona je zasnovana na obliku razvijenog dvostruko upisanog krsta, koji se može videti u svodovima crkve, a ima i pet kupola, visok zvonik i galeriju. Crkva je izvedena u armiranobetonskoj konstrukciji, što je bilo novina za to vreme, a fasade su obložene svetlim i crvenim kamenom. Dimenzije crkve su veličanstvene: dužina joj je 65 metara, širina 42 metra, a visina 60 metara.
Crkva Svetog Marka je bila zamišljena kao prestona crkva Kraljevine Jugoslavije, pa su njeni arhitekti braća Krstići našli inspiraciju u Gračanici, jednoj od najlepših srednjovekovnih crkava u Srbiji. Unutar crkve su postavljeni tronovi za patrijarha i kralja, a mozaik sa likom Svetog Marka krasi glavni ulaz. Ikonostas je izrađen od mermera i ukrašen mozaičkim ikonama. Crkva čuva i vredne relikvije, među kojima su i mošti cara Dušana, koje su prenesene iz manastira sv. Arhanđela kod Prizrena. Arhitekte braća Krstići postigli su inspiraciju Gračanicom, ali grandioznim dimenzijama i proporcijama, u skladu sa idejom o nameni ove crkve kao nove prestone crkve glavnog grada Kraljevine Jugoslavije, koja bi mogla da primi veliki broj ljudi prilikom priređivanja svečanosti povodom državnih praznika. U unutrašnjosti, ispred oltara sa južne strane postavljeni su tronovi za patrijarha i kralja. Mozaik sa predstavom patrona crkve Svetog apostola Marka nad glavnim ulazom izveo je slikar Veljko Stanojević 1962, a mermerni ikonostas je projekat arhitekte Zorana Petrovića iz 1991/92. godine, na koji su četiri godine kasnije postavljene mozaičke ikone, delo slikara Đure Radlovića.
Zbog posebnih arhitektonskih i urbanističkih kvaliteta, crkva Svetog Marka u Beogradu utvrđena je za spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 1509/1 od 20.10.1975. godine. U južnom delu naosa nalazi se sarkofag sa moštima cara Dušana, koje su zaslugom teologa i istoričara Radoslava Grujića 1927. prenesene iz carske zadužbine manastira sv. Arhanđela kod Prizrena prvo u Patrijaršiju, a potom 1968. u crkvu Svetog Marka.[16] Na severnoj strani je grobnica od belog mermera u kojoj su sahranjeni zemni ostaci patrijarha Germana Đorića. Poslednji kralj iz dinastije Obrenovića kralj Aleksandar Obrenović i njegova žena Draga Mašin su sahranjeni u kripti crkve, u kojoj se osim njih nalazi još nekoliko vladika i članova dinastije Obrenović. U crkvi se čuva jedna od najbogatijih zbirki srpskih ikona 18. i 19. veka.
U neposrednoj blizini današnje crkve svetog Marka na Tašmajdanu, 1830. godine, pročitan je sultanov hatišerif o priznavanju autonomije Srbiji unutar turske carevine. Neposredno uz današnju veliku crkvu stajala je stara crkva koju je podigao knez Miloš, te na taj način obeležio to istorijsko mesto. Stara crkva je uništena u bombardovanju Beograda 1941. godine, ostaci su uklonjeni 1942. godine.
Još u vreme gradnje je bilo prigovora zbog toga što je crkva zaklonjena Palatom Glavne pošte i stambenom zgradom („JAT“). Po zamisli opštinskog urbaniste Kovaljevskog, stambena zgrada bi bila srušena a na Tašmajdanu bi se izgradile mnoge palate
Crkva Svetog Marka je spomenik kulture od velikog značaja za Beograd i Srbiju, a posebno za pravoslavne vernike. Ona je svedok istorijskih promena i događaja koji su obeležili prošli vek, ali i mesto bogosluženja i duhovnog okrepljenja za svoj narod.
