Zbog geografskog položaja na granici zapada i istoka, vizantijska umetnost je bila predodređena da sjedini elemente grčko-rimske i istočnjačke umetnosti. Centar vizantijske umetnosti bio je Carigrad, u kome su istočnjačke i grčko-rimske tradicije prožete hrišćanskom idejom po kojoj je car predstavnik Boga na zemlji. Umetnost je trebalo da materijalizuje božanske zakone, jedan apsolutni poredak božanskog porekla. Invencija umetnika bila je ograničena, on je bio dužan da sledi prototip u kome je sve telesno i čulno bilo potisnuto u korist duhovnog, u korist ideje o apsolutu.
Razvojne etape vizantijske umetnosti bile su obeležene periodima uspona i opadanja. Poslije najezdi varvarskih plemena, koja su pretila na svim granicama, u haotičnim vremenima seobe naroda, Justinijanova vlada u šestom veku obeležava prvi cvetni period vizantijske umetnosti.
ARHITEKTURA
U ovom periodu u arhitekturi preovladava centralna građevina sa osnovom grčkog krsta upisanog u kvadrat i sa jednom ili pet kupola. Kupole dobijaju tambur sa prozorima, kroz koje svjetlost pada odozgo. Građevine postaju uže ,a više. Spoljašnjem izgledu građevine pridaje se veći značaj bogatijim raščlanjavanjem zidova i kombinacijama samog građevinskog materijala :opeke, kamena i maltera kojima se stvara polihromija i živopisnost fasada.
Someone wisely wrote today:
„The fact is your kneeling down in a christian place of worship“
Another wise person recently said:
„I hope the next Pandemic is LOVE“Drawing of Agia Sofia by my father#AgiaSophia #HagiaSophia #Αγια_Σοφια #agiasofia pic.twitter.com/dyxfeUotuc
— Σε ένα Αύγουστο θεό (@Ladida_photo) July 24, 2020
Tada je u Carigradu izgrađen najveći spomenik vizantijske arhitekture: SVETA SOFIJA, crkva Božije premudrosti. Kombinacijom produžene i centralne građevine ali sa naglašenom centralnošću, crkva ima oblik kvadrata, od kojih je manji, središnji, pokriven kupolom upisan u veći. Ogromna kupola proširena je prema istoku i zapadu polikupolama, a ove, prema jugu i severu-četvrtinama kupola. Velikim prostorom, sfernim površinama kupola i polukupola, koje izgledaju kao da lebde nad prostorom, svetlucanjem mozaika i raznobojnog mermera skoro prozirnim kamenim pregradama i kapitelima, arhitektura Sv. Sofije deluje bestežinski i nematerijalno. Ovim osobinama ona je trebalo da ovaploti božansku mudrost kojoj je posvećena. Prozori, gusto poređani pri dnu kupole i na zidovima glavnog broda, raskošno osvetljavaju unutrašnji prostor.
Freske
3a Justinijanovo vreme gradilo se i u Raveni, koja je bila glavno uporište vizantijske vlasti u Italiji. Crkva SAN VITALE u Raveni je oktogonalna građevina sa kupolom. Dobro osvetljena, ona ima sa obe strane oltara dva čuvena mozaika. Jedan prikazuje caricu Teodoru s dvorskom pratnjom kako crkvu daruje zlatnim peharom; drugi Justinijana, takođe sa pratnjom, kako crkvu daruje zlatnom zdelom koju drži u ruci.-ovi mozaici označavaju početak vizantijskog stila u slikarstvu; visoke, lake, izdužene figure, frontalno okrenute posmatraču, bez ikakvog nagoveštaja pokreta, sa krupnim očima uprtim u nas, ponavljaće se stotinama godina na zidovima vizantijskih crkava. Ispod raskošne odeće su nestale telesne vrednosti, svesno žrtvovane duhovnom izrazu. Zemaljski prostor zamenjen je zlatnom ravnom površinom kao pozadinom figura. Istom stilu ravenskih mozaika pripadaju i mozaici Eufrazijeve bazilike u Poreču, izgrađene u šestom veku, kao i mozaici u crkvama na Siciliji i u Grčkoj.
Byzantine
The Basilica of San Vitale in #Ravenna is a unique place in the world. A place where Byzantine mosaic art reaches its highest expression pic.twitter.com/krdBs8sYkl
— Elle Lookbook (@EvaLovesDesign) January 12, 2024
Periodu vizantijske umetnosti pripadaju freske u nekim crkvama Makedonije, freske u Sv. Sofiji u Ohridu i u Nerezima kraj Skoplja. Sv. Sofiji u Ohridu freske iz sredine jedanaestog veka najviše su očuvane u oltarskom prostoru. Ističu se, na severnom i južnom zidu, dva friza klečećih anđela raširenih krila, koji se u strogom i svečanom ritmu priklanjaju Bogorodici sa Hristom naslikanoj u polukružnoj apsidi. Freske u Ohridu imaju simboličan i dogmatski karakter i njihova glavna osobina je naglašena ekspresivnost.
Sixth century mosaics/ Ravenna, Italy / #byzantine #art pic.twitter.com/CAHxB4eV0K
— Rodolfo Jardón (@_rjardon) January 7, 2024
Ona je postignuta stilizacijom figura, neproporcionalnošću i namrgođenim, asketskim likovima. Taman, tonski shvaćen kolorit ističe blag volumen figura, ali je pozadina ravna i uglavnom apstraktna. Crkva u Nerezima datirana je 1164. godine grčkim natpisom nad ulazom. Malih dimenzija, ona ima dragocene freske iz perioda Komnina. Linija, prisutna već u slikarstvu Sv. Sofije u Ohridu, dobija u freskama Nereza primaran značaj. Ona nije više samo naglašena i podvučena kontura, već ulazi unutar obojenih površina da označi nabore draperije, plastičnost oblika, kosu i bradu. Uz svetle boje ona je nosilac osećajnosti i istovremeno, prefinjene dekorativnosti.
VIZANTIJSKA UMJETNOST U RUSIJI
Tokom trinaestog i četrnaestog veka vizantijski stil u umetnosti prodire i u Rusiju, u kojoj se kao velika umetnička žarišta ističu Kijev, Vladimir, Suzdalj i Novgorod, a posle mongolskog osvajanja u četrnaestom veku istaknuto mesto zauzima Moskva. I ako je crkvena arhitektura u Rusiji imala uzore u carigradskim crkvama, vremenom je razvijen originalan tip građevine kvadratnog oblika sa kosim krovovima i kupolama.
If you see this tweet, you have to mention one of your favorite paintings.
Andrei Rublov Troitsa/Trinity
Perfection in beauty, beauty in perfection. https://t.co/7Si7R5M2lO pic.twitter.com/tfYNtF46XE— Morgana (@DarthMother2000) December 27, 2023
Najznačajnija dela ruskog slikarstva su ikone. Na njima se ističu velike površine čistih boja, skoro bez senki, sa ritmovima jasne, vijugave linije.
Najbolji ruski slikar ikona i fresaka je Andrej Rubljov. Njegova ikona Starozavetne Trojice svrstava se u same vrhove evropskog slikarstva.
