Sveti ravnoapostolni car Konstantin i njegova Sveta majka Jelena od devetog veka u Pravoslavnoj crkvi proslavljaju se kao veliki ugodnici čije je žitije saobraženo sa žitijima Svetih slavnih i svehvalnih apostola, jer svojim bezbrojnim bogougodni delimâ i svetim životom propovedaše svetu veru Hristovu.
Sveti blagoverni i ravnoapostolni car Konstantin rođen je 27. februara 271. (ili 273) godine u rimskom gradu Naisu. Reč je o gradu koji se nalazio na mestu današnjeg grada Niša, u provinciji Gornja Mezija, koja je otprilike obuhvatala teritoriju današnje centralne Srbije.
Rođen je od blagočestivih roditelja Konstantina Hlora i Jelene. Sveti car Konstantin naučio je osnove latinskog jezika i stekao prva vojnička iskustva. Kad je postao deo carskog kolegijuma, on je imao oko dvadesetak godina.
Oko 293-296. godine, poslan je na Dioklecijanov dvor, kako bi stekao vojna i administrativna znanja. Godine 293. njegov otac Konstancije proglašen je za cezara. Tada se Konstantin razdvaja od svog oca otišavši na istok, a mnoga istorijska svedočanstva kazuju da je sa njim pošla i njegova blagoverna majka Jelena. Prve tri godine Konstantin je proveo u Dioklecijanovoj sviti, putujući na potezu od Nikomidije na istoku do Sirmijuma na zapadu.
Tu je učio o administraciji i odbrani ovih krajeva. Po smrti svoga oca on je postao savladar i cezar da bi kasnije napredavao u svakom smislu. Mnogi izvori svedoče da je njegova majka Jelena živela sa njim na dvoru i da je Svetu tajnu krštenja primila u poznijim godinama.
Ovi ravnoapostolni svetitelji Konstantin i Jelena proslaviše Gospoda bezbrojnim bogougodnim delima koja su zlatnim slovima zapisana u istoriji Svete crkve. Kako bi i Gospod njih proslavio podari im dar svetiteljstva.
Milanski edikt
Među ovim delima na prvom mestu svakako neizostavno svoju pažnju bi trebalo da obratimo na Milanski edikt 313. godine. Njime je u duhovnom i telesnom smislu prestalo gonjenje hrišćanâ, a hrišćanska vera proglašena za slobodnu.
Poznato nam je da su hrišćani pre Konstantinovog milanskog edikta bili na svaki način gonjeni i da su svoje bogosluženje i zajedničarenje savršavali u katakombama i skrivenim mestima jer nije bilo moguće da grade velelepne hramove. Značaj Svetog cara Konstantina iskazan je i sazivanjem prvog Vaseljenskog sabora u Nikeji 325. godine. Na Saboru je osuđeno jeretičko učenje prezvitera Arija, a sastavljen je i prvi deo nikeo-carigradskog Simvola vere. U himnografiji pojemo da je do dolaska Konstantinovog Crkva Hristova bila razapeta, a da je njegovim dolaskom doživela svoj preporod.
U jednoj bogoslužbenoj pesmi bogonadahnuti crkveni pesnik je zapisao da je trudom i dobrotom ravnoapostolnog cara Konstantina nakon Milanskog edikta zasijalo sunce radosti, veselja i praznovanja za sve hrišćane.
Kako Sveti car Konstantin tako i njegova majka Jelena tek u poznijim godinama primili su Svetu tajnu krštenja. Ali i pored toga njihovo celokupno življenje na zemlji bilo je prožeto dubokim i delatnim služenjem Bogu. Centar tog služenja jeste Konstantinova borba i pobeda za slobodu hrišćanske vere.
Sveta Jelena
Sa druge strane, Sveta Jelena kao i njen sin, Gospoda je proslavila mnogobrojnim delima, među kojima centarlno mesto zauzima pronalaženje Časnog i životvornog krsta Gospodnjeg, ali i podizanje mnogobrojnih hramova u kojima se i do danas prinosi beskrvna žrtva. Zbog svih spomenutih bogougodnih delâ, ali i zbog onih nama znanih i neznanih, Crkva Hristova im je kao brižna majka podarila epitet ravnoapostolnih svetitelja, uporedivši njihove svete živote sa životima učenika Hristovih, svetih slavnih i svehvalnih apostola.
Prema svedočanstvu pouzdanog crkvenog istoričara Jevsevija, sveti car Konstantin se upokojio 337. godine u poslednji dan praznika Svete Pedesetnice, te je stoga za dan njegovog bogoslužbenog spomena određen 21. maj/3. jun. Jevsevije navodi i da se car Konstantin upokojio u trideset drugoj godini svoje vladavine, a u šezdeset petoj godini života
