Lokalitet se proteže zapadnim obodom naseljenog mesta Starčevo, na levoj obali Dunava, oko 8 km od Pančeva. U svetu je poznat po izuzetnim arheološkim nalazima na osnovu kojih je kultura srednjeg neolita (mlađe kameno doba) rasprostranjena na prostoru centralnog Balkana u periodu od VII do V milenijuma stare ere (6200-5200 g.p.n.e.), dobila ime Starčevačka kultura.
Šta predstavlja Starčevačka kultura?
Starčevačka kultura predstavlja najstariju kulturnu grupu neolita na prostoru centralnog Balkana. Iz svog centra, koji se nalazio na prostoru Vojvodine, kultura se širila: u Crnu Goru (dolinom Lima), Bosnu (dolinom reke Bosne), u Slavoniju, Srem i Bačku, na deo Transilvanije, u centralnu Srbiju i Kosovo i Metohiju. Samo naselje Starčevo „Grad“ nalazi se na rečnoj terasi.
Naselja starčevačke kulture ređe su bila na osunčanim padinama na rubu močvarne ravnice ili doline (uz potoke ili izvore). Objekti za stanovanje najčešće su bile zemunice ovalne ili pravougaone osnove sa koljem koje je sačinjavalo zidnu konstrukciju i pećima.
Na samom lokalitetu Starčevo „Grad“ otkriveno je nekoliko zemunica kružnog i elipsoidnog oblika, prečnika 2-6 m. Arheološkim istraživanjima lokaliteta starčevačke kulture konstatovano je odsustvo izdvojenih prostora za sahranjivanje kao i potpuno zanemarivanje bilo kakvog pogrebnog rituala i darova pokojniku.
Pokojnici su bili sahranjivani u jako zgrčenom položaju, u samom naselju, vrlo često u već postojećim otpadnim jamama. Nekoliko ovakvih grobova otkriveno je i na lokalitetu Starčevo „Grad“.
Na lokalitetu Starčevo „Grad“ otkrivena je velika količina kamenog i koštanog oružja i oruđa, kao i veliki broj keramičkih posuda slikanih belom, crnom i crvenom bojom, koja predstavljaju glavnu odliku te kulture. 2001. godine nađena je ostava luksuznog srebrnog nakita u jugoistočnom delu najranijeg latenskog naselja.
Ostava dekorativnih predmeta sastoji se od 160 srebrnih predmeta, 129 perli od ćilibara, 2 srebrna prstena i 2 priveska napravljena od očnjaka smeđeg medveda. Težina svih predmeta posle konzervacije iznosi 2300 grama.
Pionir arheologije Miodrag Grbić prvi je sistemski proučavao lokalitet
Grbić je 1928. godine otkrio sedam jama sa kulturnim ostacima. Te jame bile su kružnog i elipsoidnog oblika prečnika od dva do šest metara, dubine od 1,20 do 2,50 metra. Prema Grbićevom mišljenju, dve jame bile zemunice (tragovi ognjišta), tri jame služile su za otpatke, dok su u dvema nađeni zemni ostaci tadašnjih žitelja.
Radovi ovog istraživača prizvali su američku arheološku ekspediciju koju je predvodio Vladimir J. Fjuks, te su sondažna istraživanja i probni radovi obavljeni 1931. Godinu dana kasnije, lokalitet Starčevo Grad podleže ozbiljnijem i obimnijem iskopavanju.
Tada je otkriveno devet jama, a kako je tvrdila Draga Aranđelović Garašanin (doktorska disertacija Starčevačka kultura), po ostacima zidova ili poda, moglo se zaključiti da su neke služile za stanovanje, dok su neke, verovatno u sekundarnoj upotrebi, poslužile za sahranjivanje, čemu svedoče pronađeni skeleti.
Starčevačke jame bile su ovalne i četvrougaone zemunice, ali se ne može sa sigurnošću tvrditi kako je izgledala njihova krovna konstrukcija.
Kod dve jame nađeni su bunari dubine do oko četiri metra, što može da doprinese tezi da zemunice u nekom trenutku nisu više bile privremena staništa.
Kako Dragoslav Srejović i pominje (Istorija srpskog naroda I – Kulture mlađeg kamenog doba na tlu Srbije), početak srednjeg neolita i karakteriše stabilizacija kulture zemljoradnika, njihovo vezivanje za posede, a stočarstvo, kojima se takođe ovaj preistorijski čovek bavio, svodi se na gajenje ovaca, koza…
Neolitska revolucija
Nekadašnji žitelji Starčevo Grada, sudeći prema arheološkim pronalascima, i dalje su se bavili lovom i ribolovom, a pokazali su se i kao vešti grnčari. Iako se smatra da su se bavili primitivnom zemljoradnjom, na ovom lokalitetu nisu otkriveni ostaci žita.
Međutim, Draga Aranđelović Garašanin zaključuje da prisustvo fragmenata žrvnja, sekira u obliku obućarskog kalupa i ostataka pleve i slame u kućnom lepu i tzv. gruboj keramici govore o početku gajenja žitarica.
Zemunice na ovom lokalitetu bile su bogate različitim materijalima, a posebno keramikom, posuđem i njenim fragmentima. Uz predmete od pečene zemlje, kao što su pršljenovi za vretena, često nepravilnog oblika, nađeni su i tegovi, tj. plovci različitih oblika.
Iskopana su razna oruđa od kamena i kosti, a pretpostavlja se da su služila upravo za obradu keramike, za šta je bilo potrebno i vremena i istrajnosti, kao i za glačanje kamena.
Pored sekira pljosnatog tipa i one pomenute, u obliku obućarskog kalupa, među kamenim materijalom našli su se i mala trougla sekira, fragmenti dleta različitih veličina, kao i kameni noževi uglavnom nepravilnog oblika i probušene kamene igle. Koštanih artefakata bilo je poprilično i svi su bili lepi i zanimljivi i u pogledu oblika, i u pogledu obrade.
O svakodnevnom životu neolitskih ljudi svedoče i brojne špatule/gladilice, neobičan tip igle za pletenje mreže, neka vrsta šila, kao i amuleti ili dugmad, ne može se sa sigurnošću utvrditi.
