Bez obzira na svu istorijsku građu koja im je posvećena, neku ljudi zaslužuju da se stalno čuvaju od zaborava, da se pominju i da se njihovo ime konstantno ističe kao jedinstven primer svog vremana i svog roda. Jedan od takvih ljudi, jedinstvenih i za sva vremena – bio je i Sava Vladislavić Raguzinski; ruski grof srpskog porekla, političar, trgovac, poliglota. Ovo je jedna kratka priča o njemu. Priča o životu vrednom romana i filma – i delu vrednom svakog divljenja i poštovanja. Priča o biografiji za koju su usko vezane porodice: Romanov, Dučić, Puškin i Tolstoj. Priča o grofu Savi Vladislaviću Raguzinskom. Priča o velikom Srbinu – velike Rusije.
Rodna Hercegovina
Sava je rođen u blizini Gacka 1668. godine na vlastelinskom imanju svoje porodice, kao najmlađe dete hercegovačkog kneza Luke Vladislavića. Njegova porodica, poznata i na daleko čuvena, bila je jedna od onih retkih familija koje su u zla i teška vremena ropstva pod Turcima posebno čuvale srpsku tradiciju i pravoslavnu kulturu. Ipak, zbog problema sa turskim begovima krajem 17. veka, Vladislavići su bili primorani da se isele iz Hercegovine i to ne samo Savina uža porodica, već kompletno i šire bratstvo. Veći deo njih odlazi u Boku Kotorsku, dok se Sava, koji je inače u ranom detinjstvu ostao bez majke, zajedno sa ocem Lukom seli u Dubrovnik. Zanimljivo da je jedini Vladislavić koji je ostao na rodnoj grudi, bio Savin rođeni – tada već stasali brat Duka; i još zanimljivije je to, da će od Duke Vladislavića kasnije nastati Dučići, čiji je potomak, niko drugo do veliki književnik Jovan Dučić.
U Dubrovniku Sava uči ekonomiju, jezike i pre svega pomorstvo, a pošto je Dubrovnik u Evropi bio (i ostao) poznat po italijanskom nazivu „Raguza“, kasnije se na svim zvaničnim dokumentima potpisivao kao Sava Vladislavić Raguzinski. Vrlo nadaren i talentovan, sa urođenim smislom za diplomatiju, Sava je nakon završetka školovanja brzo napredovao u dubrovačkoj trgovačkoj floti. Kao njen zastupnik dolazi u Carigrad sa ciljem da širi trgovačke veze i tu zapravo počinje njegova neverovatna životna priča. U Carigradu upoznaje mnoge važne ljude tog doba, među kojima je bio i Jerusalimski patrijarh Dositej. Upravo poznanstvo sa patrijarhom Dositejem, inače posebnom i živopisnom osobom, Savu će dovesti do ruskih ministara inostranih poslova: Jemeljana Ukrainceva i Vasilije Galicine. Naime, patrijarh Dositej, je možda mimo pravila svoje svešteničke odore pomagao ostvarivanju ruskih interesa u Carigradu. Kada je patrijarh kod Save prepoznao sklonost ka Rusiji, upoznaje Srbina sa ruskim izaslanicima: Ukraincevim i Galicinom – i na taj način pomaže da se stvori, ispostaviće se kasnije, jedna neraskidiva veza. Veza Save Raguzinskog i velike Ruske imperije. Sava će sa Ukraincevim i Galicinom učestvovati u raznim tajnim misijama u korist Rusije, od kojih je najpoznatija ona – kada je otkriven i pronaćen tajni ugovor Velike porte sa Francuskom, Engleskom i Austrijom. Kada su opasna dama i opasni gospodin ruske politike: Galicina i Ukraincev u svojim izveštajima napisali, da je ugovor koji je u tom trenutku značio sudbonosni trijumf „ruske diplomatije“ pronađen isključivo zahvaljujući Srbinu, Raguzinski postaje izuzetno poznat i poštovan u Rusiji. Mnogi veliki i slavni Rusi tog doba izražavaju želju da ga upoznaju, a među njima bio je i onaj najpoznatiji i najslavniji: car Petar I Aleksejevič Romanov, ili prosto – Petar Veliki.
Petar Veliki – veći od vremena
Petar Veliki: imperator, reformator, vizionar; veliki Rus i veliki vladar! Zvanično Petar I Romanov i Sava Vladislavić Raguzinski, upoznali su se ruskom gradu Azovu 1702. godine. Kako su zabeležili istoričari ruske carske porodice bila je to obostrana ljudska simpatija na prvi pogled. Simpatija Petra Velikog i Save Vladislavića i njihova međusobna impresija. Srbin je bio oduševljen inteligencijom, širinom svesti i dobrodušnošću ruskog vladara, dok je Petar Veliki u Raguzinskom prepoznao redak diplomatski i politički potencijal, harizmu, elokvenciju i dobre namere prema ruskoj državi i ruskoj vladarskoj porodici. Njihovo poznanstvo je vrlo brzo preraslo u neraskidivo prijateljstvo. Raguzinski je bio redovan na ruskom dvoru – gde je smatran za gotovo člana porodice, a koliki je bio nivo odnosa njega i Petra Velikog, dovoljno govori podatak, da je Sava Vladislavić u tom vremenu bio jedini vlasnik „carske povelje“ uz pomoć koje je mogao da trguje na teritoriji čitave imperije bez ikakvog plaćanja poreza i bez ikakve provere robe i prtljaga.
Na izmaku prve decenije 18. veka, Sava dobija nalog od Petra Velikog da osnuje prvu rusku obaveštajnu službu, za čiji rad je imperija godišnje izdvajala tada velikih 325 rubalja. Raguzinski piše prve planove i upustva rada obaveštajnih struktura, selektira prve kadrove i postavlja temelje onog, što će u kasnijem razdoblju ruske istorije biti KGB, odnosno što su danas FSB i GRU.
Na vrhuncu svoje diplomatske i političke karijere, Sava je bio predstavnik, ili bolje rečeno neka vrsta ambasadora Rusije u Rimu, da bi zatim od strane Petra Velikog bio postavljen za njegovog ličnog savetnika i sa te pozicije će kao opunomoćeni predstavnik Ruske Imperije biti njen glavni pregovarač u procesu potpisivanja sporazuma „mira i razgraničenja“ između Rusije i Kine, kojeg je istorija zabeležila kao „Kjahtinski sporazum“ ili „Kjahtinski mir“. Ovaj akt smatra se ne samo najvećim diplomatskim poduhvatom Save Raguzinskog, već i najvećim uspehom ruske spoljne politike u periodu sve do polovine 19. veka. Mihail Šestakoh je u svojim sećanjima na Petra Velikog zapisao:“Imperator je bio oduševljen – gotovo očaran Raguzinskim! Naravno, takav odnos cara prema Srbinu nikoga od nas nije čudio. Sava je zaista bio zadivljujuće sposobna osoba, izuzetno pametna i obrazovana, velikog šarma, velike elokvencije, a njegova politička veština bila je gotovo neverovatna“.
U moru anegdota vezanih za druženje ruskog cara i Save Vladislavića izdvaja se ona, kada je Raguzinski boraveći u Carigradu zapazio mladog etiopskog roba Ibrahima Hanibala. Sava je bio vasciniram držanjem roba – tada okovanog u lancima; uspeo je da ga otkupi, a zatim ga je poslao kao poklon Petru Velikom uz molbu da rob po dolasku u Rusiju bude slobodan građanin. Naravno, to se i desilo. I ne samo to. Ibrahim Hanibal, bivši rob je dobrovoljno pristupio ruskoj vojsci, gde se istakao kao hrabar ratnik – čak i vičan vojskovođa koji je dogurao do čina ruskog generala. Ipak, ono po čemu će Ibrahim Hanibal biti najviše zapamćen u istoriji, je činjenica da je on deda po majci neponovljivog pesnika Aleksandra Sergejeviča Puškina. No, osim što je kumovao stvaranju porodice Puškin, Sava Vladislavić je bio i vrlo blizak prijatelj grofovske porodice Tolstoj, čiji će se najpoznatiji predstavnik roditi tek vek kasnije, tačnije 1828. godine pod imenom Lav Nikolajevič Tolstoj.
Zbog svojih zasluga Sava Vladislavić Raguzinski je od Petra Velikog dobio na poklon dvorac u Moskvi, kao i velike zemljišne posede u današnjoj Ukrajini. Nakon Smrti imperatora, njegova supruga i naslednica na tronu Katarina I Aleksejevna je Savu Raguzinskog 1725. proglasila za ruskog grofa, dodeljujućimu pritom tada najveće rusko carsko priznanje orden Svetog Aleksandra Nevskog. Na taj način je Srbin postao tek drugi dobitnik ovog ordena, nakon što je on posthumno dodeljen samo upokojenom caru Petru Velikom. Pored svega što je u svom životu uradio, vredi istaći i to da je grof Raguzinski u Sibiru osnovao grad Troickosavsk u čast i u sećanje na svoje tri preminule ćerke; grad koji je danas poznat kao Kjahta.
Veliki srpski dobrotvor
Sava Vladislavić nikada nije zaboravio: ko je, kom narodu i kojoj kulturi pripada. U gradu Troickosavsk koji je osnovao, podigao je crkvu posvećenu Rastku Nemanjiću, odnosno Svetom Savi. Pored toga pomagao je na desetine crkava i manastira u Srbiji, Hercegovini i Crnoj Gori. Takođe pomagao je i finansirao je ustanke, pogotovo one u Hercegovini i Crnoj Gori, a pored svega bio je i prvi darodavac tada osnovane škole u Sremskim Karlovcima. Prva nastava u Sremskim Karlovcima, održana je zahvaljujući knjigama koje je obezbedio baš grof Raguzinski.
Sava Vladislavić Raguzinski; Srbin, Rus, Hercegovac; grof, diplomata, poliglota i trgovac; predak Jovana Dučića, dobrotvor pretka Aleksandra Puškina, prijatelj porodice Tolstoj, prijatelj i najbliži saradnik cara Petra Velikog, preminuo je 1738. godine u Sankt Peterburgu. U tom gradu je i sahranjen – i to u carskoj grobnici u kripti Blagoveštenske crkve.
U Rusiji se o grofu Raguzinskom dosta zna i njemu je posvećena prilična istorijska građa, a pored toga grof Raguzinski je i česta tema bavljenja mnogih ruskih savremenih istoričara. U jednoj anketi rađenoj pre desetak godina na svim ruskim univerzitetima, studenti su grofa Raguzinskog zajedno sa slavnim ruskim vladarima, vojskovođama, umetnicima i naučnicima, svrstali na listu 100 najznačajnijih ljudi u hiljadu godina dugoj istoriji ruske države. I možda baš taj podatak najbolje govori o tome: ko je bio – i kakav je bio grof Sava Vladislavić Raguzinski!? Bez dileme, bio je: veliki Srbin, velike Rusije.
Nikola Trifić
