Srpska majka, kolaboracionista, kvisling, domaći izdajnik, samo su neki od epiteta, koji su za života, ali i nakon smrti pratili predsednika Vlade narodnog spasa i bivšeg generala jugoslovenske vojske i ministra vojnog, Milana Nedića.
Milan Nedić je rođen od oca Đorđa, sreskog načelnika i majke Pelagije, učiteljice. Poreklo porodice Nedić je iz sela Orašac kod Aranđelovca. Majka Milana Nedića je unuka kneza Nikole Stanojevića i praunuka kneza Stanoja Mihailovića iz sela Zeoke kod Lazarevca. Rođena braća Milana Nedića bili su Milutin Nedić, takođe general jugoslovenske vojske, i Božidar Nedić, potpukovnik i predsednik Udruženja ratnih vojnih invalida. Preko svog pradede Nikole Stanojevića Nedić je bio rođak sa vođom pokreta Zbor Dimitrijem Ljotićem i diplomatom Konstantinom Fotićem. Nedić je bio ujak novinaru i istaknutom zborašu (Ljotićevcu) Stanislavu Krakovu.
Gimnaziju je završio u Kragujevcu i 1895. upisao Nižu školu Vojne akademije. Godine 1904, je završio Višu školu Vojne akademije, potom Generalštabnu pripremnu i stupio na dužnost u vojsci. Milan Nedić se oženio Živkom Pešić, kćerkom artiljerijskog potpukovnika Petronija Pešića, sa kojom je dobio sina Dušana i kćerke Anđeliju, Desanku, Branku i Leposavu.
Služio je tokom Balkanskih ratova i primio je brojna odlikovanja i medalje za hrabrost. U čin potpukovnika je unapređen 1913. godine.
Godine 1915. tokom Prvog svetskog rata je unapređen u pukovnika i služio je u generalštabu kao najmlađi pukovnik u srpskoj vojsci. Tokom srpskog povlačenja preko Crne Gore i Albanije od novembra 1915. do januara 1916, njegovi vojnici su čuvali odstupanje srpske vojske. Godine 1916. je imenovan za ordonans oficira kralja Petra I. U septembru 1918. komandovao je Pešadijskom brigadom Timočke divizije prilikom proboja Solunskog fronta.
Nakon rata, Nedić je nastavio da služi kao komandant Pešadijske brigade, pre nego što je imenovan načelnikom štaba Četvrte i Treće armijske oblasti kao i komandantom Dravske divizijske oblasti. U čin divizijskog generala je unapređen 1923. i konačno u čin armijskog generala 1930. godine. Između 1934. i 1935. bio je načelnik Glavnog generalštaba jugoslovenske vojske.
Kroz svoju karijejru i svoje govore, Nedić pokazuje u početku suptilno a kasnije otvoreno svoju simpatiju prema germanskoj vojnoj i političkoj doktrini. Za razliku od svog rođaka Ljotića, Nedić nije bio nacista, niti rasista, ali je simpatiosao određena rešenja koje je u vojnoj, ekonomskoj i finansijskoj sferi sproveo nacistički režim. Samim tim, je i kreirao vojnu doktrinu Kraljevine Jugoslavije, kao načelnik genarštaba, a to je klasična germansko – francuska strategija, gde je većina snaga postavljena da brani granice, koje su utvrđene masovnim bunkerima, dok je jako mali broj snaga, od oko dvadeset procenata, ostavljen u strategijskoj rezervi, kao snaga namenjena za kontranapad. Takva doktrina je u tom trenutku ako posmatramo opremu i organizaciju Jugoslovenske kraljevske vojske bila katastrofalna i unapred osuđena na propast. JuVo je patila od hroničnog nedostatka tenkova, teške artiljerije i moderne komunikacione opreme, kada se na to sve doda i demografski sastav te vojske, takva doktrina i strategija predstavljala je čin izdaje sama po sebi.
Postavljanje Nedića za ministra vojske i mornarice Kraljevine Jugoslavije 1939. u vladi Cvetković-Maček, pružilo je šansu Dimitriju Ljotiću da ostvari uticaj u Jugoslovenskoj vojsci. Vezu sa Ljotićem Nedić je održavao i preko načelnika svog ministarstva pukovnika Miloša Masalovića, istaknutog zboraša i Ljotićevog prijatelja.
1940. godine prilikom invazije na Grčku, vojno vazduhoplovstvo fašističke Italije je bombardovalo Bitolj 05.12.1940. Ovaj potez Italije pri kome je poginulo devet nedužnih civila, prihvaćen je kao objava rata i način da se Kraljevina Jugoslavija, pridruži svojim saveznicima u borbi protiv sila osovine, onako i onda kada je to njoj odgovaralo, dok Nemačka ratna mašinerija, zauzeta u zapadnoj Evropi nije bila spremna da reaguje na Balkanu. Tada general i ministar Vojske, Nedić dobija naređenje od vlade da objavi rat fašističkoj Italiji te da se Jugosovenske trupe spoje sa Grčim i da se formira zajednički front. Nedić to odbija da uradi. Umesto toga Nedić je predložio prekidanje politike neutralnosti i da se Jugoslavija priključi Silama Osovine i napadne Grčku da bi uzela Solun. Zbog odbijanja da izvrši naređenje i otvorenog svrstavanja uz Italiju, Benita Musolinija i Nemačku Adolfa Hitlera, Nedić je smenjen i stavljen pod prismotru, dok za čin izdaje ipak nije optužen.
Nedić je reaktiviran pred Aprilski rat i postavljen za komandanta Treće grupe armija na frontu kojim se Makedonija branila od nemačkog napada iz Bugarske, a Crna Gora i Kosovo od italijanskog napada iz Albanije. Njegova grupa armija nije uspela da spreči delove 12. nemačke armije da prođu iz pravca Bugarske. On je svojim trupama održao snažan defetistički govor posle kojeg je većina vojnika pod njegovom komadom otišla kućama. Taj najvažniji front kojim je branio vezu sa Grčkom je ubrzo probijen i Nedić se vraća u Srbiju, pa odlazi u Bosnu. Nemci su već drugog dana rata zauzeli Skoplje i upali u Grčku.
Nedić je kraj Aprilskog rata dočekao u Palama. Bio jedan od retkih generala koji nije dospeo u zarobljeništvo i već se 19. aprila vratio u Beograd, gde je od nemačke uprave dobio „odsustvo iz ratnog zarobljeništva” te je stavljen u kućni pritvor.
Nedić je od samog početka nemačke okupacije bio u krugu istaknutih srpskih ličnosti kojima su Nemci hteli da povere upravu nad okupiranom Srbijom, ali su se ipak odlučili za Milana Aćimovića. Nedić je izgubio sina i snaju u eksploziji municije 5. juna u Smederevskoj tvrđavi, i tu je tragediju jako teško podneo.
Aćimovićeva komesarska uprava nije uspela da očuva „mir“ u Srbiji je, već u drugoj polovini maja izbio ustanak koji su predvodili četnici. Dok su lutajuće komunističke bande ubijale srspke žandarme i nemačke vojnike, što je dovelo do strašnih i katastrofalnih posledica po civilno stanovništvo u Srbiji. Gde je Hitler lično naredio da se za jednog poginulog nemačkog vojnika strelja 100 srpskih civila a za ranjenog 50, što je bio jedinstven primer te vrste u drugom svetskom ratu u to vreme. Dešavaju se masakri u Kragujevcu, Kraljevu i drugim Srpskim gradovima u činu masovnih streljanja. Već tada Nemci su smatrali da je Aćimovićev komesarijat bez ikakvog ugleda među Srbima, i smatrali da ga zamene autoritativnijom ličnošću. Nedić se prvi put pominje kao kandidat za predsednika marionetske vlade već tokom prve polovine jula, on je u više navrata, odbijao da preuzme na sebe tu ulogu, i ako je čvrsto bio uveren u Nemački superioritet i njihovu konačnu pobedu.
Nemačko ministarstvo spoljnih poslova uputulo je u avgustu 1941. diplomatu Edmunda Fezenmajera da obavi razgovor sa Nedićem. Fezenmajer, koji je bio pripadnik obaveštajnih struktura nemačkog Rajha, preneo je Nediću ličnu Hitlerovu poruku, a to je da ukoliko se u Srbiji ne uspostavi mir, on će Srbiju tj. ono što je od nje ostalo rasparčati između Bugarske, Mađarske i Albanije, sa direktim uputstvima da se unušti sve što je Srpsko. Takođe Nediću je zaprećeno da ukoliko ne prihvati njihovu ponudu da će on i ostatak njeogve porodice biti prebačeni u logore u Nemačku kao ratni zarobljenici. Nedić ovaj ulitimatu prihvata. Sredinom avgusta održan je širi skup beogradskih političara, predstavnika svih partija, komora, udruženja, Univerziteta i organizacija, sa 70-80 prisutnih, na kom je Nedić formalno dobio mandat za sastav „vlade narodnog spasa“.
Do napada nacističke Nemačke na SSSR, u okupiranoj Srbiji je vladao red i mir, što je omogućilo primanje velikog broja izbeglica, uglavnom Srba iz zapadnih delova Jugoslavije koje je kontrolisala kolaboracionistička, genocidna tkz. Nezavisna Država Hrvatska (u današnjoj Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Sremu), Srba iz Bačke i sa Kosova i Metohije, ali takođe i proteranih Slovenaca u Srbiju, uključujući i Milana Kučana, koji je bio dete u to vreme. Iz nemačkih izvora se vidi da su Nemci zahtevali da se prognani Srbi prihvate. Nemci su prihvatom izbeglica sprečavali razvoj ustanka u NDH, jer su Srbi, umesto bekstva u šume i planine, dolazili u Srbiju, koja je bila kod kvinsliškom upravom Nedića. Kvislinška vlada je zapošljavala izbeglice na mesta upražnjena otpuštanjem Jevreja, žena i nelojalnih Srba. Neke izbeglice su regrutovane u kvislinšku žandarmeriju, SDS i SDK. Za Nedića važi mit da je njegova vlada spasila milon Srba od ustaškog noža. Da je on nekakva Srpska Majka. Istorija, jednostavno ne može to da potvrdi. Činjenica je da su još za vreme Aćimovićevog komesarijata, prihvatane izbeglice iz tkz. NDH. Te izbeglice su četnici prebacivali preko Drine, a predstavnici komesarijata, kasnije Nedićeve vlade su ih samo prihvatali. Po četničkim izvorima, tačnije po oprativnom dnevniku vrhovne komande JuVo, četnici su na teritoriju „Nedićeve“ Srbije, do 1944. Rebacili otprili oko 240.000 izbeglica. Vlada narodnog spasa je prihvatala te izbeglice, pronalazila im je smeštaj, hranu, poslove i drugo. Ali, Samo su četnici tj. pripadnici JuVo, imali uporišta sa obe strane Drine i samo su oni bili u mogućnosti i samo su oni imali snagu da te izbeglice odbrane od ustaških hordi i prebace ih na sigurno u Srbiju.
Nedić je sa generalom Dankelmanom sklopio usmeno neke sporazume o proširenju svojih ovlašćenja, ali nakon Dankelmanove smene u septembru 1941. No, te sporazume Dankelmanovi naslednici su ignorisali i Nedićeva vlast se postepeno smanjivala. Nedić je neprestano imao teškoća s nemačkim vojnim vlastima, nekoliko puta je pretio ostavkom i vršio brojne promene u svom kabinetu. Formirana je Srpska državna straža, kao vojna ruka Nedićeve vlade, koja je brojala oko 15000 prisilno mobilisanih vojnika, koja je bila slabo obučena i naoružana, te nikakvog borbenog morala. Nije uživala Nemačku podršku niti poverenje. Jedina „srpska“ vojna i politička formacija kojoj su Nemci verovali je bila organizacija Srpski dobrovoljački odred srpskog naciste a Nedićevog rođaka, Dimitrija Ljotića. Iako je Nedićeva vlast krajem 1943. praktično prestala da postoji, ostao je na položaju sve do kraja nemačke okupacije Srbije, do početka oktobra 1944.
Nedić nije imao nikakve stvarne moći u donošenju odluka, a bio je potpuno svestan da mu Nemci uopšte ne veruju. Nakon januara 1942. morao je i on progutati neugodan završni čin da su većinu njegove zemlje okupirali Bugari, koji su od početka do kraja bili krajnje omrznuti od strane srpskog naroda. Nemci su oduzeli Nediću komandu nad Srpskom državnom stražom, koju su stavili pod komandu SS generala Augusta Majsnera. Nedić je takođe imao trajnih problema s disidentskim elementima u svojoj vladi. S druge strane, četnici su se uspešno infiltrirali na svim nivoima u Srpsku državnu stražu i administraciju.
Faktički za sve vreme svoje uprave, Nedić nije imao nikakvu vlast. Imao je formalno određena ovlašćenja, ali za sve se pitala Nemačka okupaciona vlast.
Dana 4. oktobra 1944, Nedićeva vlada je raspuštena, a on je 6. oktobra, zajedno sa većinom svojih ministara, prebačen, po odluci Nemaca, iz Beograda preko Budimpešte u Beč, a kasnije u Kicbil. Kicbil je bilo mesto gde su bile smeštene sve vlade čije su zemlje Nemci okupirali. Nedić je 25. maja 1945. napisao pismo generalu Ajzenhaueru, naglasivši da je on uvek bio tajni saveznik Mihailovića. Američke snage su Nedića ipak predale komunističkim zločincima 1. januara 1946. godine.
Nedić je zatvoren u Beogradu, i redovno ga je saslušavao major Milo Milatović. Beogradske novine su 5. februara objavile vest da je Milan Nedić izvršio samoubistvo skočivši kroz prozor dok čuvari nisu pazili.
Miodrag Mladenović, kapetan OZNE tvrdi da je Nedić 4. februara 1946. godine sahranjen na Centralnom groblju u Beogradu.
Da li je Nedić bio izdajnik, ili nacionalni heroj je pitanje koje deli i razdvaja mnoge Srbe. Jedni tvrde da je on samo spašavao narod, svestan fakta da velike sile odlučuju o sudbini i ishodu rata, dok drugi tvrde da je njegova saradnja sa Nacistima, čin izdaje i kolaboracije, bez obzira na pozitivna dela koja stoje iza nje. Milan Nedić, je bio ono što nazivamo karijernim oficirom, kome čast, obraz i otadžbina nisu bili prioritet, već položaj i moć, koji nije prezao ni od čega da bio osigurao svoje napredovanje. On je bio čovek koji nije bio spreman da preuzme teret vlasti i odgovornosti u sudbonosno vreme i u sudbonosti čas za svoj narod. On je tu vlast i odgovornost kategorički odbijao i na to je pristao po pretnjom i prinudom. Da bi neko bio izdajnik, on za to mora imati motiv i želju, to Nedić nije imao. Nedić je jednostavno, samo jedan od mnogih, koji se našao u situaciji koja je bila van njegovih mogućnosti, van njegove sposobnosti. On je pokušao da pliva i da se održi na površini, ali jednostavno teret je za njega bio preveliki, pretežak i on je potonuo u viru istorije. Nije Milan Nedić ni heroj ni izdajnik, već samo čovek koji se našao na pogrešnom mestu u pogrešno vreme.
Jefto Grubor
