Jedno od oružja srpskih pobeda koje su dovele do slobodne i nezavisne Srbije u 19. veku bio je jatagan. To je sečivo, koje su na ove prostore doneli Turci, a njegovo ime potiče po nazivu grada Jatagan. Turci su jatagan koristili između 16. i 19. veka i tokom tog perioda on je kao oružje prihvaćen i od strane porobljenih naroda koji su živeli u sastavu Otomanske imperije.
Ime je dobio po gradu Jataganu u jugozapadnoj Turskoj, gde je započela njegova proizvodnja.
Poslužio je kao uzor za bajonet
Jatagan je jednoseklo sečivo, povijeno na dole. Krivina je nastala u cilju nanošenja što težih povreda neprijatelju. Naime, povijeno sečivo pravi znatno veću štetu od mača. Jatagan se pravi tako što se između dva dela mekšeg metala kovanjem ubacije ljut, odnosno tvrd komad metala koji oružju daje jačinu, da ne pukne.
Jatagan je kasnije poslužio kao uzor za bajonet koji se u evropskim vojskama pojavljuje u drugoj polovini 19. veka. Dužina jatagana kretala se između 60 i 80 santimetara. Jatagani koje su koristili janičari bili su nešto kraći. Da im ne bi smetali tokom dugih marševa.
Prvi jatagan u istoriji je pripadao Sulejmanu Veličanstvenom
Navodno je prvi jatagan u istoriji pripadao sultanu Sulejmanu Veličanstvenom ( oko 1526-27. godine). Taj jatagan napravio je Ahmed Tekelija i to je prvi poznati primerak ovog oružja.
U zavisnosti od imovnog stanja vlasnika, jatagana može biti krajnje jednostavan, bez suvišnih detalja, pa do luksuznih primeraka. Takvi primerci su delom optočeni srebrom, imaju veoma lepe i fine detalje i ukrase poput korala u jarkim bojama.
Drška je najčešće pravljena od životinjske butne kosti, koja se polira da bude glatka i bela. To su bili takozvani „beloperci“ dok su „crnoperci“ imali drške od drveta. Jatagan se nosi za pojasom.
Janičari i drugi pešadijski vojnici Osmanskog carstva koristili su kraće jatagane kako im ne bi smetali tokom dugih marševa.
Jatagan u srpskoj istoriji
Njime su bili naoružani srpski ustanici sa početka 19. veka, iako su na kasnijim slikarskim delima oni prikazani sa sabljama. To nije istorijski tačno. Savlja se pojavila nešto kasnije, a Karađorđe Petrović je na jednom od prvih slikarskih prikaza predstavljen upravo sa jataganom.
Ovo oružje nije samo služilo za borbu, već je predstavljalo i simbol ličnog i narodnog otpora. Jatagan je bio jeftin i dostupan, što ga je činilo pogodnim za masovnu upotrebu među ustanicima, ali je istovremeno imao i duboko simboličko značenje – predstavljao je borbu za slobodu.
Jatagan kao kulturni simbol
Iako više nije u upotrebi kao oružje, jatagan ostaje važan simbol kulturnog nasleđa Balkana. U mnogim muzejima širom Srbije, jatagani se izlažu kao svedočanstva burne istorije, a često se pojavljuju i u umetničkim delima, filmovima i knjigama.
Jatagan je postao mnogo više od oružja – on predstavlja sećanje na borbu, otpor i umetnost preživljavanja u surovim vremenima. Sa svojom jedinstvenom istorijom i prelepim dizajnom, ovaj mač zauvek ostaje deo kulturnog i istorijskog identiteta srpskog naroda.
