Manastir Crna Reka, posvećen Svetim Arhanđelima Mihailu i Gavrilu, je jedan od najstarijih i najznačajnijih srpskih pravoslavnih manastira. On se nalazi u planinskom predelu na tromeđi Kosovske Mitrovice, Rožaja i Novog Pazara, gde se stapa sa prirodnom lepotom i bogatstvom. Manastir je izgrađen uz litice ogranka planine Mokre Gore i pripada Eparhiji raško-prizrenskoj. Njegova crkva je sagrađena u 16. veku, ali postoji predanje da potiče iz 13. ili 14. veka i da je osnovan od strane arhiepiskopa Danila ili Svetog Joanikija.
Manastir Crna reka predivan snimak dronom uz još lepše pojanje Dečanskih monaha pic.twitter.com/fnCWIt5wHq
— Sevastokrator (@Sevastokrator3) July 3, 2021
Manastir je kulturno dobro od velikog značaja i čuva vredne freske, ikonostas iz 1601. godine i relikvije svetitelja. Manastir je aktivan i o njemu brinu monasi koji žive u skladu sa tradicionalnim pravoslavnim pravilima.
Freske i mošti manastira
Manastir kroz vekove nikada nije rušen, te je sačuvao svoju prvobitnu fizionomiju. U njemu se čuva i najdragoceniji srpski freskopis 16. veka. Ktitor živopisa i donator crnorečkih slikara je rab božji Nikola, bogati vlastelin, naslikan u skoro prirodnoj veličini na zapadnom zidu niše u neobičnoj donatorskoj kompoziciji. Međutim, najveća vrednost koja se čuva u manastiru, jesu svete i celebne mošti prepodobnog Petra Koriškog, srpskog podvižnika iz XIII veka, koji je živeo i podvizavao se nedaleko od Prizrena, u selu Koriša, gde nedaleko od Markovog manastira i do danas postoji njegova isposnica. Njegovo sveto i čudotvorno telo preneto je u ovaj manastir negde u XVI veku, verovatno zbog skrovitijeg položaja.
Manastirska biblioteka i pisarnica
O crnorečkoj biblioteci vekovima su brinuli monasi i sveštenici. Manastir je tokom vekova posedovao bogatu biblioteku rukopisnih i štampanih bogoslužbenih knjiga. Kada je u njemu bio Giljferdig, biblioteka je imala tridesetak rukopisa i, najverovatnije, još najmanje toliko štampanih knjiga. Po njegovom svedočenju najviše je bilo mineja, služabnika i oktoiha. Tu se nalazio i Pomenik sopoćanskog manastira i dve knjige bugarske redakcije. Do 1856. godine u ćivotu Svetog Petra Koriškog čuvala se i knjiga koju je on „uvijek nosio“. Giljferding je nije zatekao. Po svedočenjima s kraja XIX veka u crkvi je bilo mnogo knjiga pisanih na koži — „preko dvesta oka“.
Crna reka večeras. pic.twitter.com/61ObmnC0W1
— Manastir Crna Reka (@padreandrej) February 15, 2022
Knjižnicu s puno starih knjiga pisanih na pergamentu zatekao je i Petar Kostić. Među njima je bilo i jedno veliko jevanđelje. On kaže „da nisu sve sačuvane u celosti, jer su mnogi listovi odneseni“. Zapise sa jednog od takvih istrgnutih listova objavio je Gliša Elezović, a jedan od njih je pripadao manastiru Ljubostinji. O sudbini ostalih skoro da ne znamo ništa, kao ni za sudbinu većine knjiga. Neke su verovatno stradale za vreme požara i pohara. Druge su odnešene. Danas se Sopoćanski pomenik, koji je u Crnu Rijeku verovatno donet s moštima Stefana Prvovenčanog, nalazi u Petrogradskoj biblioteci, gde ga je odneo Giljferding. Ovaj rukopis nije značajan samo za istoriju manastira, već i čitavog Ibarskog Kolašina.
U manastiru Crna Reka se čuvaju čudotvorne mošti svetog Petra Koriškog. Freske u crkvi su iz 16. veka. U porti manastira je sahranjen i novomučenik Hariton, njega su obezglavili albanski teroristi 1999. godine, njegova glava nikada nije pronađena. pic.twitter.com/jsJASkp3de
— Sevastokrator (@Sevastokrator3) June 18, 2023
Knjige nisu samo čuvane i nabavljene, već su u samom manastiru i prepisivane. Crna Rijeka je bila centar prepisivačke delatnosti početkom XVIII veka u vreme preduzimljivog igumana Maksima Dobrojevića. Pored ostalih, u to vreme je ovde boravio prepisivao knjigu jedan monah iz Dobrilovine, što znači da je manastir bio širi centar prepisivačkog rada.
Manastir Crna Reka kao centar prosvećenosti i pismenosti
Pop Jerotije Stanić, nastojatelj i zadužbinar crnorečkog manastira, rodom iz obližnjeg Oklaca, dobio je 1891. godine od turskih vlasti dozvolu za otvaranje škole i u Crnoj Rijeci. Prema nekim podacima ta škola počinje da radi 1898. godine. Njen prvi upravnik je bio pop Pavle Stanić, sin Jerotijev. Škola je bila internatskog tipa, a deca su učila i stanovala u konaku koji je 1898. godine podigao baš Jerotije.
Postoje svedočenja da se u Crnoj Rijeci dosta ljudi opismenjavalo i pre zvaničnog otvaranja ove škole. Na tom poslu su predano radili kaluđeri i sveštenici, pod stalnom prismotrom turskih zulumćara.
Pavlimir Gligović naziva Crnorečki manastir „svetom stolicom naše pismenosti, nacionalnim žarištem u najsudbonosnijim časovima XIX veka“
U manastiru se čuvaju i mošti Svetog Petra Koriškog, poznatog srpskog podvižnika iz 13. veka. Poznato je i da je u 15. veku isihast Joanikije Veliki proveo neko vreme u ovom dobro čuvanom manastiru.
Ono što je na sajtu još navedeno jeste da se očekuje poštovanje pravoslavnih običaja, posebno kada se radi o oblačenju i fotografisanju koje nije svuda dozvoljeno.
Ovaj manastir se nalazi na području Raške, u blizini sela Ribarići južno od Novog Pazara. Do manastira se dolazi Ibarskom magistralom, a do samog manastira vode uske serpentine.
Manastir je malo kome bio poznat 700 godina, a dugo je bio i napušten, da bi tek 1979. godine ponovo došlo malo bratstvo i oživelo ovaj skriveni dragulj srednjovekovne kulture, na čijem je širem imanju, udaljenom od manastira, kao i u samom manastiru kod možtiju Svetog Petra Koriškog, iako o tome nema ni reči na stranom sajtu, otkriveno lečenje „alternativnim“ metodima.
