Istorijska nauka je puna falsifikata do te mere da se za mnoge nekadašnje „nesporne“ činjenice danas zna da su bile zasnovane na falsifikovanim dokumentima. Mnogo je razloga za falsifikovanje, od pribavljanja materijalne koristi i društvenog priznanja, preko vladarskih i državnih pretenzija, do izmišljanja osnova za stvaranje država i nacija.
Predstavljamo vam primere falsifikovanja povelja srednjovekovnih srpskih vladara od strane benediktinskog monaškog reda sa ostrva Lokrum. Namera tog reda bila je da pomoću falsifikata sebi pribavi crkve, manastire i posede. Zbog toga su pisali lažne povelje i u njima prikazivali kako su im određene posede darovali srpski vladari. Serija ovih povelja nazvana je „Lokrumski falsifikati“.
Ko su Benediktinci?
Benediktinci su katolički redovnici koje je osnovao Sveti Benedikt iz Nursije (480—547). Glavno redovničko načelo im je „Ora et labora“ (moli i radi), odnosno poštovanje ravnoteže između molitve i rada, koji je uključivao i prepisivanje knjiga, podučavanje i misionarenje. Najvažniji izvor za poznavanje delatnosti Benediktinaca kod nas je Letopis popa Dukljanina.
Benediktinci su održavali veze sa srpskim kneževima i lokalnim moćnicima, o čemu svedoči i grupa isprava nazvanih Lokrumski falsifikati, kojima su oni nastojali da dokažu pravo svojine nad pojedinim crkvama i posedima. U doba ranih Nemanjića srpski vladari su bili njihovi zaštitnici, o čemu svedoči i poznata darovna povelja kralja Stefana Prvovenčanog benediktanskom manastiru sv. Marije na Mljetu.
Pogoršanje odnosa između Srpskog dvora i Benediktinaca
Posle četvrtog krstaškog rata odnosi između srpskog dvora i Benediktinaca su se pogoršali. Njihov uticaj ostaje važan u katoličkim gradovima na jadranskoj obali, što dovodi do postepenog nestajanja opatija u oblastima Travunije i Zahumlja. Sačuvane su značajne opatije u Dubrovniku, Kotoru, Budvi, Baru i Skadru.
Među važnije manastire Benediktinaca ubrajaju se manastir sv. Petra u Polju u Trebinju, manastir sv. Srđa i Vakhoa u Duklji, manastir sv. Nikole na reci Bojani, u župi Prapratna
Posebno značajna središta bila su Ratačka opatija kod Bara, posvećena Bogorodici, poznata kao mesto hodočašća, a na teritorijama u zaleđu opatije na reci Bojana, posvećena sv. Nikoli i sv. Đorđu i Vakhu. O njima su posebno brinuli pojedini srpski vladari, a veze s njima naročito su se razvijale u doba vladavine srpske kraljice Jelene, kao velikog pokrovitelja katoličkih manastira u Primorju.
Lokrumski falsifikati – nekoliko primera:
Potvrda darivanja crkve sv. Pankracija manastiru sv. Benedikta od strane zahumskih prvaka (1035-1040.)
Povelju o potvrđivanju darivanja crkve sv. Pankracija manastiru sv. Benedikta na ostrvu Lokrum izdao je u svom delu Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske s Dalmacijom i Slavonijom političar i istoričar Ivan Kukuljević Sakcinski (tom 1, od godine 503. do 1102.) u Zagrebu, 1874. godine. Sakcinski je ovu povelju našao u delu D. Farlatija Illyricum sacrum (tom VI) na str. 45. Kao godinu davanja povelje stavlja 1035-1040.
Ovom poveljom episkop zahumski Gavrilo sa županom Miroslavom i banom Ratomirom potvrđuje darivanje crkve sv. Pankracija u Babinom polju na ostrvu Mljet manastiru sv. Benedikta na ostrvu Lokrum.
Povelja kralja Đorđa Vojislavljevića manastiru sv. Benedikta na ostrvu Lokrum (1115)
Kralj Đorđe Vojislavljević bio je sin i naslednik drugog srpskog kralja po redu, Konstantina Bodina, i na prestolu Duklje bio je u dva navrata: od (1113–-1118) i od (1125–1131). Prema falsifikovanoj povelji, kralj Đorđe je avgusta 1115. godine potvrdio darovanje sela sv. Martina u Šumetu manastiru sv. Benedikta na ostrvu Lokrum.
Đurađ po milosti Božjoj kralj sa majkom gospodaricom kraljicom Jakvintom i mojim rođakom Grdom potvrđujemo da dajemo crkvu svetog Martina manastiru svetog Benedikta zvanog Lokrum a koji su već bili dali naši očevi i gospodari sa svim što joj pripada: potvrđujemo da stalno poseduju to nasledstvo kako su dali naši preci, da niko od naših rođaka da pomisli da se tome suprostavi, a ako bi neko pokušao neka dođe nad njim srdžba božja i njegovih izabranika.
Ja A(ndrej) opat samostana svetih mučenika Srđa i Vakha napisah po nalogu gospodina kralja u prisustvu arhiepiskopa P(etra) i drugih dubrovačkih plemića, meseca avgusta, indikta VIII.
Povelja stratega Ljutovida samostanu Svetog Benedikta (oko 1039)
Istoričar Tadija Smičiklas (1843-1914) je u svom delu Codex diplomaticus regni Croatiae, Dalmatiae et Slavoniae objavio je povelju Ljutovida, protospatara i stratega Srbije i Zahumlja. Smičiklas je ispravu datirao u vreme oko 1025. godine, 7. jula.
U samoj ispravi Ljutovid daruje samostanu Svetog Benedikta na ostrvu Lokrum, crkvu Svetog Pankraca u Babinom polju na ostrvu Mljetu. Povelja je pisana na pergamentu i nađena je bez pečata. U vreme izdavanja ovog zbornika povelja se nalazila u Dubrovačkom arhivu.
Istoričar Ferdo Šišić smatrao je da ova povelja i ostale iz grupe lokrumskih povelja su falsifikati, danas je Ljutovida povelja uglavnom rehabilitovana, samo što se vreme nastanka ove povelje datira za vreme oko 1039. godine.
Autor: Dalibor Drekić
