Sveti Aleksandar Nevski rođen je 1221. godine u gradu Pereslavlju-Zaleskom, u velikoj kneževskoj porodici. Njegov otac, veliki knez Jaroslav Vsevolodovič, bio je potomak velikog kneza Vladimira Monomaha, a majka Feodosija bila je pobožna žena koja je duboko uticala na duhovni razvoj mladog Aleksandra.
Još kao dete, Aleksandar je pokazivao izuzetnu mudrost, smirenost i bogobojažljivost. U jednom od ranih letopisa zabeleženo je: „Ne beše mu ravna u celom kraljevstvu u lepoti, snazi i razumu.“
Ledena bitka na Čudskom jezeru
Aleksandar je postao knez Novgoroda u veoma mladim godinama, u vreme kada je Rusija bila izložena velikim opasnostima: sa zapada su napadali švedski i nemački krstaši, a sa istoka su se približavale mongolske horde.
Ipak, jedna bitka posebno je proslavila njegovo ime – Ledena bitka na Čudskom jezeru, 5. aprila 1242. godine.
Tevtonski vitezovi (nemački krstaši), pod izgovorom širenja katoličke vere, pokušali su da pokore severozapadne ruske zemlje. Aleksandar je, sa relativno malom vojskom, ali velikim vojnim umećem i hrabrošću, uspeo da ih nadmudri i potpuno razbije na zaleđenom jezeru. Tu je projavio ne samo strateški genije, već i duboku svest da brani pravoslavlje, otadžbinu i duhovni identitet Rusije.
Bitka na reci Nevi
Prethodno, 15. jula 1240. godine, Aleksandar je već odneo veliku pobedu nad Šveđanima u bici na reci Nevi, po kojoj je i dobio nadimak Nevski. I tada je mladi knez pokazao hrabrost, neustrašivost i spremnost da rizikuje život radi odbrane svoje zemlje. U samoj borbi je, prema predanju, lično ranio švedskog vojskovođu Birgera.
Odnos prema Mongolima i mudrost diplomatije
U vreme kada je većina ruske teritorije bila pod vlašću Zlatne Horde, Aleksandar je pokazao neobičnu političku mudrost. Umesto da ulazi u otvorene i samouništavajuće sukobe sa mongolskim carevima, on je nastojao da sačuva pravoslavnu veru i jedinstvo naroda kroz diplomatiju i ustupke koji nisu ugrožavali suštinu duhovnog života Rusije.
Prema letopisima, lično je više puta išao u Ordu, pokoravao se formalno, ali je neprestano molio da se ruski narod poštuje, a Pravoslavna crkva sačuva.
Vera, podvig i svetost
Ceo život Svetog Aleksandra Nevskog bio je obeležen dubokom verom u Hrista, smernošću, ljubavlju prema Crkvi i poštovanjem monaštva. Pred smrt se zamonašio i primio monaško ime Aleksije.
Upokojio se 14. novembra 1263. godine u gradu Gorodecu. Njegove mošti su kasnije prenete u Petrograd (danas Sankt Peterburg), u čuvenu Lavru Aleksandra Nevskog, gde se i danas nalaze kao jedna od najvećih svetinja ruskog naroda.
Kanonizacija i kult svetitelja
Ruska pravoslavna crkva ga je kanonizovala 1547. godine. Sveti Aleksandar Nevski je postao simbol pravoslavne hrabrosti, dostojanstva, patriotizma, ali i smirenja, razumne diplomatije i duhovne snage.
Njegove reči ostaju kao večna poruka:
„Bog nije u sili, nego u pravdi.“
Kult Svetog Aleksandra Nevskog u srpskom narodu
Iako je bio ruski vladar i svetitelj, Aleksandar Nevski je u srpskom narodu uživao duboko poštovanje. To je naročito došlo do izražaja tokom 19. i 20. veka, kada je u Srbiji jačala ideja slovenskog bratstva i duhovne bliskosti sa Rusijom.
Mnoge srpske porodice i vernici su ga poštovali kao zaštitnika pravoslavlja i branioca vere, a njegovo ime se često uzimalo za krsnu slavu, posebno u krugovima bliskim Ruskoj crkvi.
Najpoznatiji primer je Crkva Svetog Aleksandra Nevskog u Beogradu, podignuta 1929. godine u čast ruskih dobrovoljaca koji su se borili u Prvom svetskom ratu na strani Srbije. Ta crkva predstavlja trajni simbol duhovne veze dva bratska naroda i svedočanstvo kulta svetitelja u srpskom društvu.
Aleksandar Nevski u savremenoj Rusiji
U savremenoj Rusiji, Aleksandar Nevski se smatra jednom od najvećih istorijskih ličnosti. Godine 2008. proglašen je za najvećeg Rusa u istoriji na velikom državnom izboru „Ime Rusije“. Njegov lik se nalazi na ikonama, umetničkim delima, ordenima, a mnoge ulice, škole i vojne jedinice nose njegovo ime.
Orden Aleksandra Nevskog je jedno od najviših odlikovanja u Ruskoj Federaciji. Njegov život predstavlja model pravoslavnog vladara, koji ume da bude i ratnik i molitvenik, i mudar državnik i smerni monah.
