Nova knjiga mladog hrvatskog istoričara Višeslava Aralice, „Kmet, fiškal, hajduk“, privukla je veliku pažnju javnosti u Hrvatskoj, ali je i otvorila mnoga pitanja o različitim istorijskim i kulturnim identitetima Balkana. U ovoj knjizi Aralica ukazuje na srpski narod kao na jedinstveni slovenski narod koji je uspeo da očuva državotvornu tradiciju nezavisnu od germanskog uticaja, što ga izdvaja u evropskom i svetskom istorijskom kontekstu. Njegov rad i tumačenje pojave modernog hrvatskog identiteta tokom perioda od 1935. do 1945. godine, izazvali su brojne diskusije, posebno zbog Aralicine interpretacije odnosa Srba i Hrvata, kao i o statusu Srba kao jedinog slovenskog naroda koji je u srednjem veku imao domaću, nezavisnu vladarsku dinastiju.
Srbi kao izuzetak među slovenskim narodima
Aralica u svojoj knjizi iznosi stav koji je u istorijskim i kulturološkim krugovima malo prisutan na Zapadu — da se Srbi, za razliku od ostalih slovenskih naroda, razlikuju po svojoj istorijskoj nezavisnosti i državotvornosti. On navodi kako se srpska dinastija, za razliku od većine ostalih evropskih vladarskih kuća, nije smatrala potomstvom germanskih osvajača. Kao što kaže Aralica, „Srbi su jedini slovenski narod koji je imao dve nezavisne dinastije — Petroviće-Njegoše i Karađorđeviće, obe sa prostora današnje Crne Gore, dok je u isto vreme gotovo svaka evropska monarhija imala germanski uticaj na svom prestolu.”
Na primer, on ističe da su bugarski, grčki, pa čak i ruski monarsi kroz istoriju bili potomci nemačkih ili drugih germanskih vladarskih porodica. Taj aspekt istorijskog nasleđa Srba, po Aralici, dovodi do toga da se Srbi ne uklapaju u uobičajenu zapadnu percepciju slovenskih naroda kao kmetova i seljaka, koji, kako on ističe, „ne mogu stvoriti državu ili biti ratnici“. Ovakvo viđenje Srba izdvaja ih od stereotipa pasivnog slovenskog naroda, pružajući im častan status naroda koji je istorijski bio borben i spreman na samostalnost i nezavisnost.
U svojoj knjizi, Aralica detaljno istražuje period od 1935. do 1945. godine, koji vidi kao vreme formiranja modernog hrvatskog nacionalnog identiteta. Naziv njegove knjige, „Kmet, fiškal, hajduk“, objedinjuje tri osnovna simbola hrvatskog identiteta: kmeta kao podanika, fiškala kao čoveka zakona i hajduka kao simbol otpora. Aralica sugeriše da su ti identiteti imali veliki uticaj na nacionalnu svest Hrvata u periodu između dva svetska rata.
Prema Aralici, Srbi su za ustaški režim bili izazov, jer su rasni teoretičari Evrope, koji su delovali u doba pre Drugog svetskog rata, tvrdili da su Srbi i Hrvati pripadnici iste, tzv. „dinarske rase“. Ovakvi stavovi bili su neugodni za ustašku ideologiju, koja je nastojala da utvrdi razlike između dva naroda kako bi opravdala svoju antisrpsku politiku. Posebno je zanimljiva uloga Filipa Lukasa, koji je, iako prvobitno projugoslovenski orijentisan, nakon Prvog svetskog rata postao nacionalista, u skladu sa nacionalnim težnjama koje su u to vreme dominirale hrvatskim političkim scenama.
Aralica takođe ukazuje na jedan zanimljiv istorijski fenomen: većina evropskih monarhija, od Rusije do Španije, imala je germanske ili polu-germanske dinastije. Srpske vladarske kuće, sa druge strane, potiču iz naroda i nemale su nezavisan status. Aralica zaključuje da je ovo specifično istorijsko nasleđe izazivalo poštovanje čak i kod neprijatelja Srba. On podseća da su Nemci tokom istorije imali brojne sukobe sa Srbima, ali da su upravo zbog toga pokazivali određeno poštovanje prema njihovoj istorijskoj snazi i borbenosti.
„Srbi kao narod se ne uklapaju u stereotip Slovena kao kmetova, već su pokazali sposobnost za državotvornost i otpor. Oni su, zbog toga, drugačiji od svih ostalih slovenskih naroda u očima Zapada,“ naglašava Aralica u svojoj knjizi.
Knjiga „Kmet, fiškal, hajduk“ mladog hrvatskog istoričara Višeslava Aralice predstavlja interesantan pogled na istorijske razlike između Srba i drugih slovenskih naroda, ističući Srbiju kao državu i narod sa specifičnim nasleđem nezavisnosti. Aralica na ovaj način ukazuje na važnost istorijskog nasleđa i identiteta koji Srbi imaju, a koji ih izdvaja od drugih naroda Evrope.
Aralicina analiza srpske istorijske nezavisnosti i različitosti ima potencijal da utiče na buduća istorijska istraživanja o Balkanu, a sama knjiga je izazvala rasprave koje se, iako polemične, pokazuju kao važan doprinos razumevanju kompleksnih odnosa i istorijskih puteva koji su oblikovali narode Balkana.
