Sama odrednica „egipatski Srbi“, može navesti čak i čitaoca upućenog u tokove kretanja srpske dijaspore, da se preispita i osveži svoja znanja. No, pomen egipatskih Srba u Australiji svakako bi, barem na momenat, pokolebao i najpotkovanijeg poznavaoca srpskih migratornih strujanja.
Naime, ne radi se o senzaciji; autohtonoj srpskoj zajednici u Egiptu – koja na žalost pobornika apokrifnih, pseudonaučnih teza, nije ni postojala, već o slabo istraženom, malobrojnom skupu iseljenika, čiji će životi kroz pustinjske i životne bure postati simbol istrajnosti.
U periodu između dva svetska rata, Kraljevina Jugoslavija je razvijala srdačne diplomatske odnose sa Egiptom, težeći da ih unapredi, naročito u privrednom aspektu. Jugoslovenska kolonija, do izbijanja Drugog svetskog rata brojala je između četiri i pet hiljada ljudi. Radilo se uglavnom o življu iz neoslobođenih slovenačkih krajeva, koji su po odredbama mirovnog ugovora sklopljenog po završetku Prvog svetskog rata, pripali Kraljevini Italiji. Izloženi italijanizaciji, a potom i fašističkom progonu, mnogi su se odlučili na odlazak u daleku i nepoznatu zemlju, primorani da kao nadničari potraže bolju budućnost. Pretežno su se iseljavale žene, bivajući zaposlene kao kućne pomoćnice, spremačice, kuvarice ili medicinske sestre. U nešto manjem broju sledili su ih muškarci, uglavnom fizički radnici i mehaničari. Zajednica se skoncentrirala u Aleksandriji. Što se pak tiče srpske populacije, ona je poticala iz pasivnih krajeva, sa prostora Crne Gore, Dalmacije i tadašnje južne Srbije, danas samostalne države poznate pod nazivom Republika Severna Makedonija. Stanovništvo sa područja Crne Gore i Dalmacije, poticalo je uglavnom iz Boke Kotorske i uspelo mahom da se uspešno plasira u novom društvu. Činili su ga moreplovci zaposleni u Društvu Sueckog kanala. Uvažavani zbog svoje sposobnosti, relativno brzo su se svrstali u gornje slojeve društva i asimilovali. Shodno svojoj profesiji, naseljavali su se u zoni Sueckog kanala (Port Said, Ismailija). Drugi, malobrojniji korpus iz crnogorskog zaleđa, bavio se obezbeđivanjem kairskih banaka i luksuznih hotela.
Osmanski teror nad hrišćanskim življem i neravnopravni položaj u poređenju sa muslimanima sve do oslobođenja u Balkanskim ratovima 1912. i 1913. godine, prinudio je Srbe iz porobljenih krajeva Makedonije da svoju zaradu potraže u Egiptu, takođe provinciji Osmanskog carstva. Promišljenost ovih ljudi, doprinela je da postanu uspešni restorateri (sopstvenici kafana, mlekadžijskih radnji i pekara). Njihovi lokali nalazili su se Kairu. Prvo predskazanje nadolazeće epopeje jugoslovenskih izgnanika pomenutih u naslovu, bila je poseta jugoslovenskih kraljevskih podmornica „Nebojša“ i „Hrabri“, aleksandrijskoj luci jula 1930. godine. Dve podmornice su praćene matičnim brodom „Hvar“, tokom svog krstarenja Sredozemljem zakratko su posetile Egipat. U međuvremenu, odigralo se otvaranje Jugoslovenskog Doma u Aleksandriji, krajem 1936. godine, čime je osnovano jedino udruženje koje je objedinjavalo rasutu, raznorodnu masu sveta, poznatu kao jugoslovenska kolonija u Egiptu. Etapa mirnodopskog doseljavanja u Egipat okončana je 1937. godine, aktom vlade o zabrani daljeg useljavanja stranaca. Otpočela je faza doseljavanja pod borbom! Vihor Drugog svetskog rata zahvatio je jugoslovensku kraljevinu, 6. aprila 1941. godine. Združeni napad snaga sila Osovine uslovio je slom otpora kraljevske vojske na svim frontovima. Međutim, ni neumitnost poraza, nije obeshrabrila pojedine oficire, podoficire i vojnike Kraljevine Jugoslavije i razrešila ih položene zakletve na vernost Kralju i Otadžbini. Unutrašnji kolaps i neprijateljski prodor na svim pravcima, onemogućili su povlačenje kopnenih trupa. Prevashodno, šansu za bekstvo imali su pripadnici vazduhoplovstva i mornarice. Osim efektiva zaduženih za evakuaciju suverena, Petra II Karađorđevića, vlade i dela državne imovine, nijedna formacija se nije povukla po direktivi nadređene komande. Prelet posada deset hidroaviona iz Boke do Krfa, a potom do Krita, bio je samoinicijativni podvig, koji je dokazao nepokolebljivu želju za nastavkom pružanja otpora. Hidroavijacija je na Kritu dobila pojačanje. Podmornica „Nebojša“, predvođena mešovitom posadom, ponovo se otisla ka Aleksandriji. Pridružile su joj se dve motorne torpiljarke, laka i brza broda „Kajmakčalan“ i „Durmitor“. Na tlu Egipta i Palestine, izbeglička jugoslovenska vlada nastojala je da obrazuje slobodne jedinice, koje će se kada dođe vreme upotrebiti u savezničkom desantu na Jugoslaviju.
Nedostatak dobrovoljaca bio je najosetniji. Prisustvo zarobljenih Slovenaca, bivših vojnika italijanske vojske poražene u pustinji, smeštenih u engleskim logorima, dalo je novi razervoar ljudstva za formiranje prve pešadijske jedinice, prvog bataljona kraljeve garde, 31. avgusta 1941. godine. Odaziv dobrovoljaca koji su dolazili iz redova iseljeništva baziranog u neutralnim zemljama (Turskoj, Iranu, Egiptu, Južnoj i Severnoj Americi) samo je unekoliko mogao nadomestiti nedostatak ljudstva. Veći broj Srba iz Like i Dalmacije, uključujući starce i nejač, prispeo je na drugu stranu Jadrana, a zatim u Egipat, povlačeći se pred Nemcima nakon kapitulacije Italije septembra 1943. godine. Pod partizanskim pritiskom ukrcani su na britanske brodove, njihov broj se procenjuje na oko dvadeset hiljada. Jugoslovenska vojska van Otadžbine 1941 – 1948., jeste naziv moje prve objavljene naučne monografije u kojoj je sadržana podrobna istorija vojnog kontingenta smeštenog na Srednjem i Bliskom istoku. Ono što u njenom sadržaju nedostaje, tiče se sudbine onih koji su do 1948. godine ostali verni Kralju i Otadžbini. U logorima El Ariš, El Šat, Timsah i Gilbana, boravile su izbeglice nevoljne da se vrate u novouspostavljenu komunističku Jugoslaviju. Nešto preko petstotina muškaraca, žena, dece i staraca, obitavalo je u logorima, pod šatorima. Većina je iseljena u Australiju, jer ona kao bivša kažnjenička kolonija nije nametala posebno rigidne uslove za useljenje, za razliku od Amerike. Srbi sabrani u datim logorima morali su biti podvrgnuti najrazličitijim pregledima. Neki od njih su tada po prvi put naučili šta je to rendgen. Novi poslodavci su želeli da se uvere da li su sposobni za rad. Nije izostao ni test na venerične bolesti. Kancelarija australijskog komesara za iseljavanje pozitivno je ocenila jugoslovenske emigrante, naročito decu, smatrajući da su svojom organizacijom, higijenom i otpornošću na surovu klimu dokazali da će biti sjajni novi građani Australije i bez poteškoća utopiti u novu sredinu. Starijim osobama dozvoljeno je da emigriraju isključivo ako su imale staratelja. Brodom „Napoli“ u Australiju je otplovilo 41 lice 18/19. septembra 1948, dok je najbrojnija grupa koja se sastojala od 360 lica, isplovila iz Sueca brodom „Wooster Victory“ 22. oktobra 1948. godine. Većina njih se skrasila u Sidneju, mada ih ima širom Petog kontinenta. Smeli podmorničari, piloti i gardisti, svili su svoje novo gnezdo daleko od rodne grude, sa neumirućom nadom da će se jednoga dana vratiti.
Nikola Stanković, istoričar
