Specijalno napravljen prostor u Cetinjskom manastiru Rođenja Presvete Bogorodice čeka da se dvema među najvećim hrišćanskim svetinjama, Desnoj ruci svetog Jovana Krstitelja, koja je prema predanju krstila Isusa Hrista, i česticom Časnog krsta, na kojem je Isus Hristos raspet, pridruži i treća – ikona Bogorodica Filermosa, koja je zaštitnica Malteškog reda.
Ikonu Presvete Bogorodice Filermske naslikao je polovinom prvog veka Sveti apostol i evanđelist Luka. Na njoj je lik Majke Božije, a navodi se da se ispod nalazi sam lika Isusa Hrista. Optočena je zlatom, a ukrašena dijamantima, rubinima i safirima čiji je centralni u pređelu grudi ukraden. Lik je okružen sa osam šiljaka simbola Malteškog reda.
Dve svetinje, Desna ruka svetog Jovana Krstitelja i čestica Časnog krsta, od 1978. godine nalaze se u kovčegu svetog Petra Cetinjskog koji je izložen u Cetinjskom manastiru. Ikona Filermosa izložena u Narodnom muzeju Crne Gore, smeštenom svega nekoliko stotina metara od manastira.
„Ove dve svetinje koje se nalaze u Cetinjskom manastiru zajedno su praktično putovale 500 godina. Gde god su se selile, bile su uvek zajedno. U drugoj polovini 20. veka one su, na našu žalost, razdvojene. U manastiru se nalazi Desna ruka svetog Jovana Krstitelja koja je krstila gospoda Isusa Hrista. Njeno putovanje od Antiohije do Cetinjskog manastira je veoma interesantno. Pored nje nalazi se deo čestice Časnog krsta na kojem je Isus Hristos raspet. One su smeštene pored jednog od najvećih naših svetitelja, Svetog Petra Cetinjskog. On je za života bio proglašen svetiteljem, a po njemu se često i Cetinjski manastir naziva Manastir Svetog Petra“, objašnjava Jovan Markuš, publicista i istoričar.
Doček u Moskvi
Naglašava kako su dve svetinje smeštene u zlatne kovčege koji su rad najboljih ruskih majstora. Ukrašeni su raznim dragim kamenjem. Kovčege je naručila carska porodica Romanov.
„Sami njihovi oklopi, kivoti, imaju ogromnu vrijednost. Pored vrijednosti koje znače uopšte za hrišćanski svijet ove dvije svetinje. Nažalost, mi nemamo, da budemo iskreni, u Crnoj Gori dovoljno razvijen osjećaj, ne za reklamu u smislu reklame nego za prezentaciju nečega“, pojašnjava Markuš.
Ilustruje to primjerom da se tokom četrdesetodnevnog boravka u Rusiji 2006. godine preko dva miliona ljudi iz Rusije, Ukrajine i Belorusije poklonilo tim svetinjama. Među njima je bio i predsjednik Belorusije Aleksandar Lukašenko. Koliki je spektakularan doček napravljen dolasku Desne ruke svetog Jovana Krstitelja u Moskvi 7. juna 2006. godine govori i podatak da ju je uz tadašnjeg patrijarha Moskve i sve Rusije Alekseja II dočekalo preko 80 mitropolita, arhiepiskopa i episkopa.
Put svetinja do Crne Gore
Markuš pojašnjava kako su sve tri svetinje jedno vreme bile u posedu Malteških vitezova. Kada je Napoleon okupirao Maltu, pošto su Malteški vitezovi bili prognani, njih primio ruski car Pavle I Romanov, koji je bio i veliki majstor malteškog reda. Njemu su oni u znak poštovanja poklonili te tri svetinje. Nakon Oktobarske revolucije, one su iznesene iz Rusije. Majka ruskog cara Marija Fjodorovna je to ponela u Kopenhagen odakle je ona bila.
Posle njene smrti, preko Berlina svetinje su došle do Beograda. Njih je doneo ruski mitropolit Antonije Hrapovicki koji je bio poglavar ruske zagranične crkve. U znak poštovanja što je posle boljševičke revolucije 30.000 članova ruske intelektualne elite našlo spas u tadašnjoj Kraljevini Jugoslaviji. U znak poštovanja, predao ih je tadašnjem jugoslovenskom kralju Aleksandu Karađorđeviću.
Njegov sin Petar II Karađorđević ih je 1941. godine, napuštajući Beograd, prenio u manastir Ostrog. Tu su ostali do kraja II svjetskog rata. Do njihovog razdvajanja dolazi u vreme bivše socijalističke Jugoslavije.
Razdvajanje svetinja
„Nažalost, tadašnja UDBA, koja je opljačkala manastir Ostrog, i pored ove dvije svetinje uzela i treću – ikonu Filermosu. Ove svetinje su vraćene 1978. godine Cetinjskom manastiru. Odnosno Mitropoliji crnogorsko – primorskoj, a izložene su u kivotu. Prije toga su bile u paraklisu za koji je Vlada Crne Gore bila dala sredstva da se uradi. Namijenjeno je bilo da se, kao što su uvijek bile kroz istoriju ponovno spoje zajedno, međutim, tadašnja vlast, odnosno Izvršno vijeće Crne Gore, koje je bilo nadležno, vratilo je samo ove dvije svetinje“, naglašava Markuš.
Ističe da je ikona Filermosa, umesto u Cetinjski manastir, smeštena u muzej.
„To nije slika. Ima sasvim drugu vrijednost. Izložili su je u neki hodnik. Prostor gde je ikona Filermosa je jedna kancelarija pored hodnika u bivšoj zgradi Vladinog doma. Njima to ništa ne znači. Ikonu Filermosu gledaju kao sliku“, navodi Markuš.
On je od 1988. do 1990. bio predsjednik opštine Cetinje (gradonačelnik), a prije toga četiri godine predsjednik Izvršnog odbora (gradske vlade) Cetinja. Interesiralo nas je da li je kao prvi čovjek cetinja u to vrijeme tražio od vlasti Crne Gore da se ikona Filermosa vrati cetinjskom manastiru.
„Bio sam na čelu grada u vremenu kada još nisu na svjetlo dana izneseni svi podaci. Kada sam saznao sve činjenice kada je trebalo mi smo i protestovali. Ali, to je bio razgovor sa gluvim ljudima. Da sam u poziciji, da imam islamsku ili jevrejsku svetinju, ne bih je držao u hodniku već bih je vratio u džamiju ili sinagogu gđe joj je mjesto. Govorimo o neodgovornom odnosu prema svetinjama i to će reći svaki malteški vitez“, navodi Markuš.
Ikona u plavoj kapeli Narodnog muzeja
„Ovde imamo plavu kapelu, tu je smještena ikona Filermosa koja se smatra da je jedna od najvećih hrišćanskih svetinja i najveća svetinja Malteškog reda. Sticaj istorijskih okolnosti je doveo ovde. Ona je poslije Oktobarske revolucije stigla u Beograd i bila u dvoru Karađorđevića. Iz Beograda je 1941. godine ona donešena i bila sakrivena u manastiru Ostrog. Tu je pronađena i poslije toga je čuvana u trezoru policije. Na kraju je donešena odluka da se izloži. Čestica Časnog krsta i ruka Jovana Krstitelja – te dvije svijetinje su u Cetinjskom manastiru, Filermosa je u Narodnom muzeju Crne Gore“, navodi direktor muzeja.
Ističe da ona nije vlasništvo „ni muzeja ni države, već vlasništvo kulturnog svijeta“.
„Mi o njoj vodimo brigu na jedan dobar i profesionalan način. Ona je jednostavno kulturno dobro koje pripada čitavom svijetu. To što je kod nas, to je sticaj okolnosti. Mislim da će ona ostati kod nas. Mislim da postoje neke ideje da se ona izmjesti, da se pravi za nju poseban prostor, ali viđećemo šta će biti sa tim. To iziskuje dosta troškova. Postoji ideja da se u cetinjskoj pećini adaptira jedan prostor u kojem bi bila smještena. Kako će to ići i šta će se dešavati u budućnosti, zbilja ne mogu to da predvidim“, navodi Pejović.
