U srcu Šumadije, na Sretenje 1804. godine, doneta je odluka da srpski narod nakon toliko vekova ropstva konačno skine okove i da odlučuje sam o svojoj sudbini. Želja za slobodom je bila toliko velika da se početkom Karađorđevog ustanka oslobodila ogromna energija koja nije mogla, a da ne utiče na okolne narode. Međutim, zašto je baš iz Šumadije krenula baklja slobode? Zbog čega je Šumadija (odnosno onaj prostor koji se tad zvao Beogradskim pašalukom) ta koja je postala Srpski Pijemont, ona koja će okupiti ostale srpske zemlje u ujedinjenju srpsku državu? Ova pitanja zaslužuju odgovor tim pre jer takav pokret nije došao iz Stare Srbije (Raška, Kosovo i Metohija, delovi današnje Makedonije. U 18. veku se pod pojmom Srbije upravo podrazumevao pomenuti prostor), iz drevnog jezgra srpske srednjovekovne države. Zašto neki drugi srpski prostori kao što su Bosna, Crna Gora ili pak Banat nisu postali Pijemont? O čemu se radi?
Milorad Ekmečić, jedan od najvećih srpskih istoričara, ovu problematiku je posmatrao kroz istoriosofsku prizmu. On je, pozivajući se na Hegela, tvrdio da se uvek iz velikih tragedija rađalo nešto novo. O kakvim tragedijama je reč? On smatra da je niz ratova u 18. veku udario temelj modernoj srpskoj državi čiji Pijemont će biti Šumadija.
Naime, počev od Velike Seobe, težište srpskog naroda se iz starih srpskih zemalja, KiM i Makedonije, polako premeštalo na sever, ka Podunavlju. Nije reč samo o naseljavanju Srba u krajeve severno od Save i Dunava, nego i u krajeve južno od Dunava i Save, a koji su se naslanjali na ove dve reke. Ekmečić je tvrdio da su srpske seobe naizgled bile haotične, da se srpski narod bez ikakvog reda razbacivao na širem prostoru, ali da se boljim promatranjem uočavaju neke zakonomernosti. Bežeći iz starog zavičaja usled arnautske i turske obesti, terora i nasilja, srpski narod se naseljavao kraj Dunava iz razloga što je Dunav postajao sve značajniji trgovački put. Dakle, rastao je značaj Dunava (i Beograda) u međunarodnoj trgovini na relaciji zapad – istok. Ne samo to, nego i seobom u periferne oblasti turskog carstva lakše se mogla organizovati pobuna nego u oblastima koje su bliže prestonici.
Ono što je veoma pomoglo postanku Šumadije tj. prostoru tadašnjeg Beogradskog pašaluka, kao Srpskog Pijemonta, jesu radikalne promene demografske slike tog prostora. Upravo tu dolazimo do spomenutih ratova. Kroz ceo 18. vek, Austrija i Turska su vodile tri rata. Glavne ratne operacije su vršene u pravcu Beograda i dolinom Morave. Velike izgibije i razaranja dovele su do toga da je radikalno opao broj muslimana na prostoru Beogradskog pašaluka. Generalno je opustošio ceo taj prostor, odnosno ogromna prostranstva su zarasla u šume (pretpostavlja se da je Šumadija po tome dobila ime). Uoči Prvog srpskog ustanka, na prostoru Beogradskog pašaluka bilo je svega 40.000 muslimana spram par stotina hiljada Srba. Ova činjenica umnogome daje odgovor na pitanje zbog čega Bosna, Hercegovina, Makedonija, Raška ili KiM nisu postale centar moderne srpske države. Upravo iz razloga što su imale veliki broj muslimana na svojoj teritoriji. Samim tim, čim bi izbila buna, lokalni muslimanski živalj je istu sa lakoćom gušio.
Prema nekim podacima, dahije su procenile da bi Beogradski pašaluk mogao biti veliki problem za tursku carevinu, te su planirale masovno naseljavanje muslimanskog življa na tom prostoru. Srećom, do toga nije došlo. Dalje, usled ovih ratova kalio se srpski ratnik. Ratujući na strani Austrije (a u vreme austrijske uprave u Srbiji 1718 – 1739 postojala je srpska milicija kao deo oružanih snaga) počeo je da se stvara ratom iskaljen srpski vojnički sloj i budući starešinski kadar ustaničke Srbije. Ne zaboravimo da je upravo Karađorđe bio austrijski frajkor za vreme Kočine Krajine.
Na kraju, preko ustanove knežina kao upravnih jedinica, polako se stvarala buduća državna organizacija moderne srpske države. Dakle, demografska slika Beogradskog pašaluka, u ratu ustrojen i iskaljen starešinski kadar kao i pojava prapočetaka srpskih državnih organa uslovile su to da Šumadija, odnosno Beogradski pašaluk postane Pijemont. Sa druge strane, Crna Gora koja je čuvala svoju slobodu na padinama Lovćena (te je tako bila stešnjena između Latina na moru i Turaka u plodnim dolinama) nije imala kapaciteta da izvrši oslobođenje i ujedinjenje. O srpskim krajevima u Habzburškoj monarhiji nije bilo govora. Bosna i Hercegovina je imala ogroman broj muslimanskog stanovništva koje je bilo sastavljeno od poturica, te je kao takva davala čvrstu podršku turskoj vlasti. Stare srpske zemlje, KiM i Makedonija, su bile preplavljene arnautskim, turskim i poturčenim stanovništvom, te nije postojala mogućnost da iz tih iskonskih srpskih krajeva dođe veliki ustanak.
Shodno tome, sada se vidi kako su se kockice polako slagale i koje su na kraju dovele do legendarnog zbora u Marićevića jaruzi. Po izbijanju ustanka, narod je osetio da je nešto veliko posredi, da Karađorđev ustanak ne liči na prethodne bune. Narodna intuicija je čudo. Osetio je Srbin da je stari srpski san o slobodnoj srpskoj državi počeo da se ostvaruje, odnosno da je san postajao stvarnost.
Tako se plamen slobode proširio širom srpskih prostora i Balkana uopšte. Tako je Šumadija postala Srpski Pijemont…
Aleksandar Mandić za Kompas info
