Čajničko jevanđelje predstavlja jednu od najznačajnijih srednjovekovnih rukopisnih knjiga iz stare srpske države Bosne i jedna je od najvažnijih relikvija koju baštini Srpska pravoslavna Crkva Uspenja Presvete Bogorodice u Čajniču.
Jevanđelje je prema osobenostima jezika datirano u rani 15. vek, a nastalo je na tlu istočne Bosne. Čuva se u Čajniču i vlasništvo je Srpske pravoslavne crkve.
Čajničko jevanđelje ispisano je na fino obrađenom pergamentu, dimenzija 19,5 × 15 cm. Rukopis je ukrašen inicijalima, posebno u Jevanđelju po Mateju. Inicijali su različitog oblika, vrlo arhaični, često u dvojnim prepletima, sa palmetama, polupalmetama i volutama. Crtež je izveden cinoberom, a pojedini su ispunjeni[pojasniti] plavom ili crvenom bojom. Detaljnu obradu (paleografsku i lingvističku) o ovom jevanđelju izvršila je Vera Jerković u monografiji Paleografska i jezička ispitivanja o Čajničkom jevanđelju iz 1975. godine. Jedan od njenih zaključaka jeste da je Čajničko jevanđelje nastalo na dvoru feudalca Pavla Radenovića.
Rukopisno jevanđelje iz ranog 15. veka koje je nastalo na dvoru feudalca Pavla Radenovića, rodonačelnika velikaške porodice Pavlovići, koje uz veliku kulturno-istorijsku vrednost ima i ogroman duhovni značaj, čuva se u muzeju crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Čajniču i vekovima unazad u vlasništvu je i pod staranjem Srpske pravoslavne crkve — Mitropolije dabrobosanske.
Rukopis Čajničko jevanđelje u nauku je uveden 1900. godine na osnovu opisa cele srpske književne zbirke iz SPC u Čajniču, u kojoj je spomenik bio integralni deo prirodno slagane celine vekovima kao „rukopis srpske redakcije”, i nauka ga je celi vek potvrđivala kao rukopis „srbuljske recenzije”, a što je temeljno paleografski i jezički analizirano, dokazano i u doktorskoj disertaciji Vere Jerković 1971. godine. Čajničko jevanđelje je isključivo zahvaljući SPC i pravoslavnim vernicima ostalo očuvano 500 godina tamo gde je i nastalo – kroz liturgijsku upotrebu u SPC.
Jedan od sekundarnih prepisivača Čajnika četvorojevanđelja smatrao je važnim da napiše na strani. l.83 da je ovo „knjiga Isusa Hrista, sina Boga velikoga“, na l.89 v, „se est kniga Isusa Hrista B(og)a živago“, a na strani 145., verovatno suprotstavljajući se bosanskim franjevcima koji su ih optuživali da odbacuju hrišćanske svece i božansku prirodu Sina Božijeg. Nepoznati umetnik je kasnije na jednoj praznoj stranici nacrtao lik Marka Kraljevića.
Temelj srpskog postojanja u BiH
Čajničko jevanđelje jedan je od bitnih temelja srpskog postojanja, kulture, civilizacije, nad koje se poslednjih godina nadvila senka pokušaja kvazinaučnika iz Fedracije BiH da otmu blaga srpske srednjovekovne kulture i pripišu ih nepostojećoj vlastitoj baštini.
Čajničko jevanđenje je pisano srpsko-slovenačkim jezikom, dakle, srpskom redakcijom staroslovenskog jezika. One čine sastavni deo jedne šire staroslovenske pismenosti Raške, Huma i na širem slovenačkom planu takođe.
Nepobitna je činjenica da je Čajničko jevanđelje nešto što pripada SPC. Ona je vlasnik toga rukopisa koji joj tradicionalno pripada. To je tekst koji se samo u SPC – u koristi u bogoslužbene svrhe.
