Knjiga Marka Šuice još jedan naučni dokaz da zet kneza Lazara nije bio najveći srpski izdajnik. Dok su se Mrnjavčevići, Lazarevići i Balšići povinovali Bajazitu, Vuk je pružao otpor
PRE nekoliko godina, u ozbiljnom i velikom istraživanju o našoj prošlosti (ne)znanju i (zlo)upotrebi istorije, između ostalih postavljeno je i pitanje da li je Vuk Branković bio izdajica u Kosovskom boju. Čak 49 odsto ispitanika odgovorilo je potvrdno, iako su još pre više od jednog veka istoričari nepobitno tvrdili da je to samo plod epske tradicije koji nema nikakve veze sa istinom. Sa namerom da još jednom ukaže na nepravdu nanetu jednoj od najznamenitijih ličnosti srpske srednjovekovne istorije, čije je ime vekovima ostalo simbol nevere, istoričar dr Marko Šuica napisao je knjigu „Vuk Branković“, koju je nedavno objavila „Evoluta“.
Istorijska ostrašćenost i osuda Vuka Brankovića zapisana je tek početkom 17. veka u delu „Kraljevstvo Slovena“, benediktinskog opata Mavra Orbina. Koreni negativnog stava prema srpskom plemiću iz druge polovine 14. veka sežu, međutim, u nešto dublju prošlost. Oblikovani su pre svega državnim prilikama, koje su usledile posle Kosovske bitke, zapravo borbom za političku prevlast između najvažnijih srpskih dinastija tog vremena – Lazarevića i Brankovića.
Posle smrti cara Uroša (1371), poslednjeg legitimnog vladara iz loze Nemanjića, carstvo su rasparčali oblasni gospodari. Za kratko vreme isprepletali su se i sukobili interesi Balšića, Mrnjavčevića, kneza Lazara, Nikole Altomanovića, Brankovića, Andrije Grope, Dragaša i još nekolicine vlastelina. U sveopštem metežu knez Lazar je morao vrlo brzo da pronađe snažnog saveznika, što je i uradio, onako kako se u to vreme i činilo, sklapanjem braka. Tokom 1370. ili 1371. svoju najstariju kćerku Maru udao je za velikaša Vuka Brankovića.
Korist od ovog političkog braka bio je obostran: dok je Lazar stvarao novo državno jezgro Moravske Srbije, sa prestonicom u Kruševcu, njegov zet zauzimao je oblasti sa centrima u Skoplju i Prištini. Za 20 godina, koliko je trajao zajednički uspon, u istorijskim izvorima nijednom nije zabeležen bilo kakav trag o međusobnom razdoru, nesuglasicama ili neprijateljskim odnosima. Političko savezništvo tasta i zeta vremenom se pretvorilo u izuzetno prisan odnos, koji su njihovi savremenici opisali kao gotovo porodičnu vladavinu. Takav odnos „roditelja“ i „sina“ ojačan je velikom turskom opasnošću, što je dovelo do stvaranja zajedničke odbrane njihovih država, a na najvećem iskušenju našao se na kosovskom polju.
Protiv Muratove vojske na istoj strani našli su se knez Lazar, Vuk Branković i ratnici pod vođstvom Vlatka Vukovića, koje je u svoje ime poslao kralj Tvrtko I. Lazar je imao još dva zeta, ugarskog plemića Nikolu Gorjanskog Mlađeg i Đurađa II Stracimirovića Balšića, ali na njih iz različitih razloga nije mogao da računa. Jedini oslonac bio mu je Vuk, na čijoj se teritoriji bitka i odigrala.
– Nijedan srpski izvor ne spominje Vukovo učešće u bici, uostalom, kao ni bilo kog drugog vlastelina, osim kneza Lazara, dok je dramatičnim sadržajem nadgrađenim pričama o boju, iz pera osmanskih pisaca, njemu pripisana istaknuta uloga u borbi hrišćanskih ratnika – kaže Šuica. – Dajući najkonkretnije podatke o razmeštaju vojske, Mehmed Nešrija piše: „Sam (Lazar) pak stade u sredinu. Svoju pešadiju po neverničkom običaju rasporedi pozadi. Potom zeta Vukovića (Vuka Brankovića) sa svojim sestrićem (Stefanom Musićem) postavi desno. Kobilića sa Bošnjacima postavi levo“. Iz daljeg opisa bitke izvodi se zaključak da je upravo deo vojske pod komandom Brankovića Osmanlijama načinio najveću štetu.
Za razliku od svog tasta, Vuk je preživeo bitku, a kako se to odigralo, pouzdanih podataka nema. Činjenica da se on u jednom trenutku tokom ili posle okončanja sukoba, povukao sa bojnog polja, predstavljala je jezgro buduće legende o njegovom izdajstvu onoga koji se opredelio za „carstvo nebesko“. Oslonac za rekonstrukciju razloga zbog koga se Vuk povukao pruža jedan veoma važan i pouzdan istorijski izvor, životopis Despota Stefana Lazarevića od Konstantina Filozofa. Govoreći o jednoj drugoj bici, koja se takođe odigrala na Kosovu, u jesen 1402. Konstantin otkriva ratnu taktiku srpskih gospodara. Pred bitku braća Stefan i Vuk Lazarević dogovorili su se: „Ako jedan bude isečen, da se drugi spase. Ako jedan brat padne, drugi će blagočastivom stadu pastir ostati…“ Na isti način, ističe Marko Šuica, verovatno je razmišljao i knez Lazar. Pošto je očuvanje i odbrana države bilo u prvom planu.
– Knez Lazar je u Vuku mogao da prepozna privremenog zaštitnika oblasti Lazarevića i njegove porodice. Lazareva pogibija u boju uslovila bi primenu plana da se Vuk Branković, kao njegov zet i jedina politički zrela i ratno sposobna ličnost, povuče s bojnog polja i organizuje državu. Takav dogovor između kneza i Vuka nije zabeležen u izvorima, ali postojanje iste državne politike u slučaju Stefana i Vuka Lazarevića, daje mogućnost da se postavi takva pretpostavka. Teško je naći uporište ideji da je Vuk Branković mogu da stekne političku korist napuštanjem položaja i ostavljanjem samog Lazara u boju, jer je on bio svestan da samostalno ne bi mogao dugo da odoleva osmanlijskom pritisku, što se i potvrdilo potonjim zbivanjima – kaže Šuica.
Posle Kosovske bitke, pritisnut strahom od Turaka, povremenim pljačkaškim upadima akindžijskih odreda, nerazrešenim i teškim odnosima s naslednicima kneza Lazara i vrhom Srpske crkve, Vuk je pokušao da uspostavi državno jedinstvo i preuzme nekadašnju ulogu svog tasta. Uspeo je da proširi svoju oblast, a među gradovima koji su priznavali njegovu vlast nalazili su se Skoplje, Priština, Peć, Prizren, Vučitrn, Zvečan, Sjenica. Nezavisna i nepokorena oblast Brankovića postala je usamljeno ostrvo među vazalima. Dok su se Dragaši, Mrnjavčevići, Lazarevići i Balšići povinovali Bajazitovoj vladarskoj volji, on je i dalje kao jedinu političku mogućnost video – otpor Osmanlijama.
Vuka su priznavali i prema njemu se odnosili kao prema srpskom gospodaru i Lazarevom nasledniku Ugarska, Venecija i Dubrovnik, ali kneginja Milica nipošto nije htela da prihvati mogućnost da njen zet preuzme prvenstvo i zagospodari teritorijom Moravske Srbije. Želela je da sačuva presto za svog tada još maloletnog sina Stefana, zbog čega je uz pomoć crkvenih krugova sazvala sabor na kojem su donesene važne odluke, među kojima je bilo priznavanje Bajazitovog sizerenstva, plaćanje harača, učešće u osmanlijskim vojnim pohodima i davanje kćerke Olivere Bajazitu za ženu. Potpadanjem u vazalnim položaj suštinski je priznat poraz u Kosovskoj bici. Među vlastelom bilo je onih koji su bili nezadovoljni ovakvom odlukom pa su se opredelili da stanu u službu gospodaru koji je nastavio Lazarevu politiku rata s Turcima, Vuku Brankoviću. A jedan od njih bio je i vlastelin Obrad Dragosaljić, nekadašnji Lazarev vojvoda.
Smenom dotadašnjeg patrijarha Jefrema i izborom novog Danila III, koji je predstavljao ključnu figuru u učvršćivanju prava Lazarevića na nasleđe nemanjićke tradicije, kao i prenos moštiju kneza Lazara (1390. ili 1391) iz Prištine u Ravanicu, čime je počelo uspostavljanje Lazarevog kulta, ambicije Vuka Brankovića doživele su krah. Odani sultanovi vazali, srpski velikaši, načinili su gotovo zatvoren prsten oko njegove oblasti i njegovi pokušaji da očuva nezavisnost, bili su osuđeni na poraz. Jedno vreme uspešno je odolevao akindžijskim upadima ali je posle pada Skoplja bio primoran da sklopi vazalni odnos sa osmanskim sultanom 1392. I pored toga, nije bio veran Turcima kao njegovi savremenici. Odbio je da učestvuje na skupu vazala u Seru, u bitkama na Rovinama i kod Nikopolja, kao i u opsadi Carigrada. Takva neposlušnost turskom gospodaru ubrzo je bila kažnjena. Ostavši bez teritorija i gradova pokušao je da se domogne Dubrovnika, ali pomoć iz nepoznatih razloga nije stigla, pa je pao u sultanovo zarobljeništvo u kome je ostao do smrti 6. oktobra 1397. Njegova supruga i sinovi bili su obespravljeni i saterani u skučenu oblast starih baštinskih poseda, dovoljnih za puko preživljavanje.
PARADOKSALNA LEGENDA
NARODNO predanje je odredilo Vuka kao glavnog krivca za propast srpske srednjovekovne države, iako joj je on, bar nakratko, udahnuo slobodu, smisao i nadu posle Kosovske bitke. Kada je počela da mu se pripisuje izdaja, Vuk je već bio mrtav i nije bilo nikog ko je mogao da se suprotstavi stvaranju legende o hristolikom svetom knezu Lazaru i njegovom zetu – Judi. Pojednostavljene predstave o dobru i zlu, o nebeskom i zemaljskom carstvu, poput nekakvih bajki, pretvarale su se u poučne pripovesti, na kojima su se stolećima podizala pokolenja Srba. Paradoksalno je da je negativnu ulogu dobio upravo onaj državnik i ratnik koji je rizikovao svoj i živote svoje porodice da bi sačuvao obraz i državu – zaključuje Marko Šuica.
