Da li je čovečanstvo na pragu da se konačno izbori sa karcinomom? U borbi protiv malignih oboljenja, genetska kancer terapija se ističe kao inovativna i perspektivna strategija. Ova revolucionarna grana medicine ne samo da razbija tradicionalne barijere u lečenju karcinoma, već otvara vrata personalizovane terapije, prilagođene specifičnim genetskim karakteristikama svakog pacijenta. Kroz precizno manipulisanje genima, ova terapija obećava ne samo smanjenje neželjenih efekata, već i potpunu transformaciju načina na koji se suočavamo s izazovima karcinoma.
Šta je gen i kakvu ulogu on ima?
Gen je osnovna genetička jedinica koja se nalazi u jedru svake ćelije tvog tela. Jedro sadrži tvoju DNK (deoksiribonukleinsku kiselinu), genetski kod koji je nasleđen od svakog od tvojih roditelja. Geni su sastavljeni od nekoliko stotina do nekoliko miliona delova DNK. Ti imaš 46 hromozoma, od kojih svaki sadrži hiljade gena. Svaka osoba ima između 20.000 i 25.000 gena u svom telu, 2 kopije svakog gena, jednu od majke i jednu od oca.
Geni sadrže uputstva za ćeliju o tome kako da pravi proteine koji su neophodni za obavljanje većine životnih funkcija. Oni govore ćelijama kako da rade, kontrolišu naš rast i razvoj, određuju kako izgledamo i kako naša tela funkcionišu. Takođe igraju ulogu u popravci oštećenih ćelija i tkiva.
Šta je genetska terapija?
Genska terapija je pristup lečenju raka koja se fokusira na popravku oštećenih gena. Kada geni postanu oštećeni, to se zove mutacija, što može dovesti do ne kontrolisanog rasta ćelija i formiranja raka. Ideja je koristiti gensku terapiju kako bismo ispravili ove mutacije i zaustavili razvoj raka.
Postoje različite strategije u istraživanju primene genske terapije u lečenju raka:
1. Zamena nedostajućih ili nefunkcionalnih gena, kao što je gen supresora tumora p53, čije je normalno funkcionisanje sprečavanje formiranja tumora.
2. Deaktivacija onkogena, tj. mutiranih gena koji mogu izazvati rak ili njegovo širenje.
3. Korišćenje imunološkog sistema tela ubacivanjem gena u ćelije raka koji podstiču telo da prepozna i uništi ćelije raka.
4. Ubacivanje gena u ćelije raka kako bi ih terapije kao što su hemoterapija, radioterapija ili hormonska terapija efikasnije napadale.
5. Stvaranje „gena samoubice“ koji mogu ući u ćelije raka i pokrenuti proces samouništavanja.
6. Korišćenje gena kako bi se sprečilo formiranje krvnih sudova u tumoru, što dovodi do izgladnjivanja tumora.
7. Korišćenje gena kako bi se zaštitile zdrave ćelije od nusposledica terapije, omogućavajući upotrebu većih doza hemoterapije i radioterapije.
U suštini, genska terapija ima za cilj da ispravi genetske greške koje doprinose raku i koristi se kako bi se zaustavilo ili usmerilo širenje ove bolesti.
Šta je CAR-T ćelijska terapija?
Dodavanje gena podrazumeva dodavanje novog genskog koda drugoj ćeliji, obično ćeliji borbenog imunološkog sistema, kako bi joj pomogao da se bori protiv proteina povezanog sa oštećenim genom. CAR T-ćelijska terapija je primer dodavanja gena, ali ova vrsta genske terapije ne dodaje kopiju već postojećeg gena, već potpuno novi gen, obično s namerom da ubije ćeliju raka putem imunološkog sistema. Lekari takođe mogu direktno dodati novi gen ćeliji raka, što uzrokuje da se ćelija raka samoizbaci (izvrši apoptozu).
Genska inhibicija jednostavno isključuje neispravan gen. To može ili ubiti ćeliju ili sprečiti njeno maligno ponašanje, kao što je eksponencijalni rast i replikacija.
Terapija CAR T-ćelijama ima malo drugačiji proces u poređenju sa direktnijim oblicima genske terapije. CAR T-ćelije su borbeni ćelijski radnici koji su laboratorijski stvoreni sa određenim genetskim kodom protiv raka. Dodavanje ovog genetskog koda čini gensku terapiju komponentom CAR T-terapije. CAR označava „himerički antigenski receptor“, koji je novi genetski kod dodan T-ćelijama.
Postoje šest terapijskih sredstava CAR T-ćelijama odobrenih od strane „Uprave za hranu i lekove“ SAD-a za različite krvne karcinome. Ova odobrenja potvrđuju CAR T-ćelije kao efikasan oblik genske terapije za poboljšanje očekivanja života pacijenata.
Lekari prvo uzimaju krv od pacijenta i odvajaju T-ćelije, koje su bele krvne ćelije koje vode odbranu imunološkog sistema protiv virusa, bolesti i drugih neželjenih intrudera. T-ćelije imaju ulogu da štite organizam od raka, ali često su neefikasne u tome.
Proces uzimanja krvi od pacijenata i odvajanja T-ćelija naziva se afereza.
Nakon uklanjanja T-ćelija iz tela, koraci CAR T-terapije su:
1. Identifikacija proteina biomarkera (prekomerno izraženog proteina) na genetski oštećenim ćelijama raka.
2. Stvaranje RNK niti nazvane himerički antigenski receptor (CAR) programiran da traži protein biomarkera.
3. Dodavanje himeričkih antigenih receptora izdvojenim T-ćelijama.
4. Umnožavanje novih CAR T-ćelija u laboratoriji.
5. Ponovno unošenje novih, motivisanih CAR T-ćelija u organizam putem infuzije.
Sličan proces se koristi i kod CAR NK-terapije. Naučnici stvaraju himeričke antigenske receptore kako bi ojačali prirodne ubice (NK) ćelije, još jednu belu krvnu ćeliju imunološkog sistema.
Koliko dugo se uzima ova terapija?
Postoji šest odobrenih terapija sa CAR T-ćelijama za tri vrste krvnih kancera: mijeloma, leukemije i limfoma. Infuzije CAR T-ćelija mogu se obaviti u bolnici ili ambulantnom okruženju, ali pacijent mora biti stalno nadgledan.
Terapija CAR T-ćelijama može izazvati nuspojave, najznačajnija je sindrom otpuštanja citokina.
Čitav proces terapije CAR T-ćelijama traje otprilike mesec dana, ne uključujući vreme oporavka nakon tretmana:
Prvo, lekari moraju ukloniti T-ćelije pacijenta, raditi na njima u laboratoriji i infuzirati ih nazad u telo. Ovaj korak obično traje nekoliko nedelja kako bi se dodalo CAR T-ćelijama i umnožio ih. CAR T-ćelije se zamrzavaju i vraćaju u bolnicu ili centar za lečenje raka gde se pacijent tretira. Infuzija CAR T-ćelija nazad u pacijenta traje otprilike jedan sat, prema veb-sajtu Mayo Clinic.
Nakon primanja infuzije CAR T-ćelija, medicinsko osoblje prati pacijenta narednih nekoliko nedelja kako bi sledilo nuspojave koje izazivaju T-ćelije koje se brzo šire u telu i ubijaju ćelije raka. Prvih sedam dana nakon primanja infuzije CAR T-ćelija, pacijenti moraju ostati pod medicinskim nadzorom. Tokom dve do četiri nedelje postinfuzionog vremenskog perioda, pacijenti moraju ostati u blizini svog medicnskog objekta kako bi reagovali na eventualne probleme.
Ukupan period oporavka od terapije CAR T-ćelijama obično traje 2-3 meseca nakon infuzije, prema Institutu za rak „Dana-Farber“.
Do danas su se terapije CAR-T pokazale uglavnom efikasnim u borbi protiv nekih oblika karcinoma, pre svega leukemije, međutim, reč je o procesu koji je trenutno veoma skup jer je u povoju, i sami lekari ističu da je pred njima mnogo rada i učenja što se tiče ovog metoda lečenja. Nažalost, trenutno je ovakav vid lečenja moguć samo u najrazvijenijim zemljama sveta u domenu medicine: Americi, Rusiji, Nemačkoj, Kanadi, Australiji itd.
