Smeštena visoko na okomitoj steni iznad kanjona reke Mileševke, nedaleko od istoimenog manastira, tvrđava Mileševac već vekovima budi maštu istoričara, arheologa i svih ljubitelja srednjovekovne baštine. Ovaj izuzetni primer vojne arhitekture iz 13. veka, koji je nekada služio kao zaštitnik manastira Mileševa i cele doline, konačno dobija šansu da zasija u punom sjaju.
Turistička organizacija Prijepolje napravila je veliki korak u pravcu obnove ove istorijske građevine, potpisavši ugovor sa konzorcijumom koji čine Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i beogradska firma „Geo-in“ d.o.o. Reč je o izradi sveobuhvatne projektne dokumentacije za uređenje unutrašnjosti tvrđave, ali i njene spoljne kapije – jednog od simboličnih i funkcionalnih elemenata srednjovekovne utvrde. Ugovorena vrednost radova iznosi 8.200.000 dinara, bez uračunatog PDV-a, a sredstva su obezbeđena kroz saradnju Turističke organizacije Prijepolje, lokalne samouprave i Ministarstva turizma i omladine.
Projektna dokumentacija predstavlja ključni preduslov za nastavak radova na očuvanju i revitalizaciji ovog značajnog spomenika kulture, ali i za razvoj novih turističkih sadržaja koji će u narednim godinama, veruje se, privući još više domaćih i stranih posetilaca u ovaj kraj.
Utvrđenje sa dušom vremena
Mileševac je podignut u prvoj polovini 13. veka, u vreme procvata srpske srednjovekovne države i duhovnosti. Svojom dominantnom pozicijom iznad manastira Mileševa, tvrđava je imala izrazitu stratešku ulogu. Prirodno utvrđena sa tri strane strmim liticama, građevina je u arhitektonskom smislu bila promišljeno postavljena. Na samom vrhu stene nalazila se citadela, ojačana sa dve četvrtaste kule, spojene masivnim bedemom. Sa juga se širio ostatak utvrđenja, dodatno učvršćen još jednom kulom, dok su prema manastiru bile postavljene još dve osmatračnice.
Građena od lomljenog i prITESanog kamena vezanog krečnim malterom, tvrđava je odolevala vremenu i osvajačima. Njeni zidovi, iako oronuli i danas, i dalje nose pečat nekadašnje moći i odlučnosti onih koji su ih gradili i branili.
Od istorijske scene do turističke atrakcije
Prema pisanim izvorima, Mileševac se prvi put pominje 1448. i 1454. godine, kada je bio deo poseda moćnog velikaša Stefana Vukčića Kosače. Nakon toga, tvrđava pada u ruke Osmanlija 1465. godine i ostaje u njihovom posedu više vekova. Posebno je zanimljivo što se Mileševac u osmanskim izvorima često pominje pod imenom Hisardžik, što potiče od turske reči hisar – tvrđava. Ovo svedoči o kontinuitetu njene upotrebe i značaja u vojnoj i administrativnoj organizaciji Osmanskog carstva na ovom prostoru.
Delimična arheološka istraživanja i ograničeni radovi na konzervaciji već su ranije izvedeni, ali je sada prvi put napravljen sveobuhvatan plan koji će obuhvatiti ne samo rekonstrukciju, već i prezentaciju tvrđave kao turističkog objekta. Buduće aktivnosti podrazumevaju ne samo konzervatorske i građevinske radove, već i uređenje staza, vidikovaca, turističke infrastrukture i interpretativnih sadržaja.
Istorija kao most ka budućnosti
Obnova Mileševca nije samo pitanje očuvanja kulturnog nasleđa – to je i snažan impuls razvoju celog prijepoljskog kraja. Kombinacija prirodnih lepota, duhovnog značaja manastira Mileševa i srednjovekovne romantike koju nosi tvrđava, čini ovaj prostor idealnim za razvoj kulturnog i avanturističkog turizma.
Ukoliko se radovi sprovedu prema planu, Mileševac bi u narednim godinama mogao postati jedan od glavnih simbola srpskog srednjovekovlja i jedna od najatraktivnijih turističkih destinacija u regionu zapadne Srbije.
U vremenu kada se sve više govori o značaju očuvanja nacionalne baštine, inicijativa za obnovu Mileševca dolazi kao dobar primer kako se uz saradnju državnih institucija, lokalne zajednice i stručnjaka mogu postići značajni rezultati. Sve to u slavu jednog bisera koji, posle vekova ćutanja, ponovo dobija priliku da govori.
