Najveći mađarski pesnik i nacionalni prvak Šandor Petefi, koji je poginuo 31. jula 1849. godine, rođen je kao Aleksandar Petrović, od oca Srbina Stevana Petrovića i majke Slovakinje Marije Hruzove. Njegovo ime i spomenici nalaze se danas na svakom ćošku u Mađarskoj, a on se slavi kao najveća mađarska nacionalna ličnost.
Poreklo i porodica
Otac Petefija, Stevan Petrović, bio je imućni mesar i poznat zanatlija, ugledan u tom delu Mađarske. Porodica je u početku živela u mestu Kiškereš na Dunavu, a kasnije se preselila u obližnju Feređhazu, gde su stekli značajan imetak. Majka mu je bila Slovakinja, ali je Aleksandar odrastao u porodici u kojoj se očuvala svest o srpskom poreklu.
Rođenje i krštenje
Aleksandar Petrović rođen je 1. januara 1823. godine u Kiškerešu, 130 kilometara južno od Budimpešte. U izvodu iz knjige rođenih, ime mu je upisano na latinskom jeziku kao „Alexánder Petrovics“, što je bilo uobičajeno u Evangeličkoj protestantskoj crkvi, kojoj je pripadala njegova majka. U tom mestu nije bilo pravoslavne crkve, pa je zbog toga kršten u slovačkoj protestantskoj bogomolji.
Srpska porodica Petrović iz Baje
Porodica Petrović iz Baje, od koje je potekao Petefi, doselila se krajem 18. veka u Kiškereš. U ovom mestu je do 1809. godine živeo i njegov rođak Aron Petrović, trgovac Srbin iz Baje, čiji je sin Dimitrije Petrović (rođ. 1799) postao prvi srpski akademski vajar. Dimitrije nikada nije promenio svoju srpsku nacionalnost, što pokazuje da su koreni ove porodice duboko srpski.
Usvajanje mađarskog pseudonima
Mladi Aleksandar je 1843. godine počeo da koristi umetničko ime Šandor Petefi, pod kojim je objavljivao sva svoja dela sve do smrti.
To ime će postati jedno od najslavljenijih u mađarskoj književnosti.
Spor oko nacionalnosti
Iako većina Mađara i danas smatra da je Petefi bio Slovak, enciklopedijski podaci i istorijske činjenice nedvosmisleno govore da je po ocu bio Srbin.
Pojedini mađarski publicisti i intelektualci priznaju njegovo srpsko poreklo.
Mađarski profesor Mikloš Barti je 1899. godine, na velikoj svečanosti povodom 50 godina od Petefijeve smrti, održanoj kod Šegešvara u Erdelju, jasno rekao da je pesnik „bio srpskog roda“. Na tom mestu, gde je Petefi poslednji put viđen, podignut je dostojan spomenik. Barti je tada izjavio:
„Budite pozdravljeni prijatelji Srbi, koji ste nam dve zvezde istakli na mađarskom nebu — Damjanića i Petefija.“
Ovu rečenicu preneli su svi vodeći mađarski listovi, uključujući i zvanični Mađarorszag, broj 210/1899.
Ko je bio Jovan Damjanić?
Jovan Damjanić, koga je Barti pomenuo u istoj rečenici sa Petefijem, bio je rođeni i kršteni pravoslavni Srbin sa Banije, koji je postao general mađarske revolucionarne vojske 1848. godine. On je u srpskoj istoriji ostao zapamćen kao nacionalni otpadnik, jer je, pod uticajem supruge Emilije – Milke Čarnojević, srpkinje i mađaromanke, prešao na stranu Mađara i ratovao protiv Srba u Bačkoj, Baranji i Banatu.
Šandor Petefi se smatra najtalentovanijim mađarskim lirskim pesnikom u istoriji. Njegova poezija ostavila je dubok trag i u srpskoj književnosti, uticala je na Đuru Jakšića i Jovana Jovanovića Zmaja, koji su ga cenili i sledili u stilu i tematici.
Smrt ili nestanak?
Petefi je najverovatnije poginuo u bici kod Šegešvara 1849. godine, kada je ruska vojska stigla u pomoć Austriji da uguši mađarsku revoluciju.
Ipak, ispravnije je reći da mu se tu gubi svaki trag, jer njegovo telo nikada nije zvanično pronađeno.
Srbi su u više navrata porazili mađarsku revolucionarnu vojsku. Posebno je značajna pobeda srpskih Šajkaša, pojačanih dobrovoljcima iz Šumadije 1849. godine, pod vođstvom vojvode Stevana Petrovića Knićanina, na poziv patrijarha Josifa Rajačića iz Sremskih Karlovaca. Ove pobede bile su ključne u zaustavljanju mađarskog prodora u srpske krajeve u Vojvodini.
Petefijevo ime u modernoj Mađarskoj
Jedan od najlepših mostova preko Dunava u Budimpešti danas nosi Petefijevo ime.
Drugi kanal mađarskog javnog radija, posvećen omladini, zove se „Radio Petefi“, a od 2015. godine i drugi program državne televizije, takođe namenjen mladima, nosi njegovo ime.
