Šest vekova Smederevska tvrđava odoleva vremenu i osvajačima, najviše je stradala u 20. veku, a rane su vidljive i danas. Poslednja prestonica srpske srednjovekovne države, podignuta je u drugoj četvrtini 15. veka, poslednje je značajno ostvarenje srpske vojne arhitekture pomenutog perioda. Tokom dva svetska rata trpela je velika razaranja, ali je, uprkos tome, očuvala monumentalnost.
– Izbijanjem Velikog rata, 1914, Smederevo i ovdašnja Tvrđava, koja je tada još bila vojni objekat, sa garnizonom srpske vojske smeštenim unutar zidina, bili su jedna od prvih meta austrougarske artiljerije – navodi Miroslav P. Lazić, muzejski savetnik i istoričar muzeja u gradu na Dunavu. U oktobru 1915, u okviru pripreme terena za iskrcavanje na srpsku obalu Dunava, Smederevo je tri dana bombardovano, nije bila pošteđena ni Tvrđava, a među više desetina artiljerijskih oruđa najvećim kalibrom – od čak 420 milimetara – izdvajao se ozloglašeni top „debela Berta“.
– Neprekidna paljba trajala je 48 sati, a kulminacija je bila u zoru 9. oktobra 1915, kada je bombardovanje, uoči početka nemačkog prelaska preko Dunava, iznenadno prekinuto. I, posle ozbiljnih borbi tokom iskrcavanja, nemački vojnici iz sastava njihove 11. armije, pod komandom generala Maksa fon Galvica, 11. oktobra oko 16 sati, uspeli su da osvoje Smederevo – precizira Lazić. Razaranje 1915, a obnova tek od 1938.
TOKOM borbi za Smederevo, 1915, nemačkim topovima meta je bio naročito Mali grad u Tvrđavi. U potpunosti je porušena Jerinina, a teško oštećene Donžon kula i nekadašnji rezidencijalni deo Malog grada sa biforama. Ništa bolje nije prošla ni turska Vodena kula, na ušću Jezave u Dunav. Po oslobođenju, dve decenije ni kamen nije pomeren, sve do odluke Kraljevske vlade iz 1938, o obnovi Tvrđave za koju je odobren milion tadašnjih dinara. Viđeni Smederevac, Milan Jovanović Stojimirović, za ovaj posao u grad je odveo tada poznatog italijanskog arhitektu Violu, koji je sačinio plan obnove…
Uništavanje je nastavljeno i tokom trogodišnje okupacije. Nemački soldati porušili su niže spoljne bedeme na južnoj strani i proširili železničke koloseke, a jedan od njih sproveli u samu tvrđavu tako što su kod nekadašnje Dubrovačke kapije, u jugozapadnom delu južnog, varoškog bedema načinili brešu koja i danas postoji.
U njenoj neposrednoj blizini nalazi se Barjak kula, koju su okupatori transformisali tako što su dogradili drvenu konstrukciju. Osim toga, Nemci su porušili i ostatke spoljnog bedema prema reci Jezavi, da bi proširili železničku mrežu prema trajektu koji je napravljen u delu kod Vodene kule, na ušću pomenute Jezave u Dunav. – Sve se to dešavalo 1916, kada je u Smederevu boravila i jedna austrougarska naučna ekspedicija, koja je iz Smederevske tvrđave odnela ostatke rimske kamene plastike dotad uzidane u kule i bedeme postradale tokom nemačkog bombardovanja prethodne godine – zaključuje Miroslav P. Lazić, napominjući da je Smederevo delimično stradalo i u namerno izazvanim eksplozijama koje su usledile pri povlačenju nemačke vojske, uoči oslobođenja grada u Prvom svetskom ratu, 30. oktobra 1918.
