U svetu nauke ime Miodraga Radulovačkog možda nije poznato široj javnosti koliko zaslužuje, ali doprinos ovog srpskog naučnika medicini, naročito u oblasti neurofarmakologije i poremećaja sna, ostavio je neizbrisiv trag.
Rođen 1933. godine u Jugoslaviji, Radulovački je od mladosti pokazivao izuzetno interesovanje za biologiju, hemiju i medicinu. Studije medicine završio je u Beogradu, a potom je emigrirao u Sjedinjene Američke Države, gde je ostvario blistavu naučnu karijeru na Univerzitetu u Čikagu.
Ono po čemu će ostati upamćen jeste formulacija i razvoj revolucionarne teorije o adenozinu kao ključnom regulatoru sna – otkriće koje je utemeljilo nova saznanja u neurobiologiji i otvorilo vrata ka savremenom razumevanju mehanizama spavanja.
Adenozin – biološki sat u senkama
Adenozin je molekul koji je dugo bio poznat u biohemiji, ali je tek zahvaljujući Radulovačkom i njegovim saradnicima dobio pažnju kao supstanca koja reguliše cikluse budnosti i sna.
Naime, istražujući uzroke nesanice i drugih poremećaja sna, Radulovački je početkom 1980-ih godina izneo hipotezu da se adenozin akumulira u mozgu tokom budnog stanja, čime se stvara osećaj pospanosti, dok se tokom sna ta akumulacija smanjuje, omogućavajući oporavak nervnog sistema.
Prvi je dokazao direktnu biohemijsku vezu između aktivnosti mozga i potrebe za snom
Ova teorija je bila u suprotnosti sa dotadašnjim shvatanjem da je san regulisan isključivo putem centralnog nervnog sistema i hormonskih uticaja.
Radulovački je prvi pokazao da postoji direktna biohemijska veza između aktivnosti mozga i potrebe za snom, pri čemu je adenozin bio posrednik koji „meri“ dužinu budnosti i u skladu s tim izaziva pospanost.
Njegova otkrića nisu samo teorijska – u kliničkoj praksi pokazala su se izuzetno značajna. Danas se razumevanje uloge adenozina koristi za razvoj lekova koji tretiraju nesanicu, poremećaje spavanja i hroničnu pospanost.
Njegov rad poslužio je i kao osnova za objašnjenje efekta kofeina – supstance koja, kako se pokazalo, blokira adenozinske receptore i time odlaže osećaj pospanosti.
Miodrag je bio veliki humanista
Miodrag Radulovački nije bio samo briljantan istraživač – bio je i predavač, mentor i humanista. Generacije studenata na University of Illinois College of Medicine pamtile su ga po njegovoj harizmi, temeljitosti i sposobnosti da poveže medicinu sa širim pitanjima etike, društva i ljudske patnje.
Njegova istraživanja dovela su i do poboljšanja u lečenju apneje tokom spavanja – ozbiljnog stanja koje često ostaje nedijagnostikovano, a može biti smrtonosno. Radulovački je bio pionir u uvođenju farmakološkog pristupa tretiranju ovog poremećaja, što je omogućilo mnogim pacijentima širom sveta da vode zdraviji i sigurniji život.
Naučni trag koji ne bledi
Radulovački je preminuo 2014. godine, ali njegov doprinos i dalje živi. Citiran je u stotinama naučnih radova, a njegove teorije o adenozinu i spavanju nalaze se u svim savremenim udžbenicima neurofiziologije i medicine sna. Njegovo ime danas stoji rame uz rame sa drugim velikim istraživačima u oblasti neurofarmakologije.
Za nas u Srbiji, njegovo delo je podsetnik na to da srpski um, kad mu se pruže uslovi, može da oblikuje tokove svetske nauke. Miodrag Radulovački je jedan od onih tihih heroja nauke koji su život posvetili razumevanju ljudskog bića – čak i dok ono spava.
