Ljudi često zaborave, a mnogi to uopšte i ne znaju, da je tzv. „Kosovo“ jednostrano i nelegalno proglasilo nezavisnost prvi put još 1991. godine.
Naime, prvo je 1990. godine dio delegata iz tadašnje skupštine SAP Kosova usvojio „Ustavnu deklaraciju“ o proglašenju „Republike Kosovo“ kao posebne federalne jedinice u sastavu SFRJ, izvan sastava SR Srbije. Potom, nakon što su legalni i legitimni organi Srbije poništili ovaj akt i raspustili skupštinu SAP Kosovo, albanski separatisti su naredne 1991. godine u septembru mjesecu jednostrano i nelegalno proglasili nezavisnost. Tu njihovu nelegalnu „Republiku Kosovo“ priznala je tad jedino Albanija.
UNMIK, Rezolucija 1244 kao privremeno rješenje
Do 1999. godine i dolaska UNMIK-a na Kosmetu su funkcionisale dvije paralelne uprave: jedna, zvanična i ustavna-autonomna pokrajina u sastavu Srbije i na osnovu ustava Srbije, te druga-samoproglašena i nelegalna albanskih separatista. Dolaskom UNMIK-a nakon bombradovanja Srbije a na osnovu Rezolucije 1244 formirane su „privremene institucije samouprave“, a pod okriljem UNMIK-a uspostavljen je i ustavni okvir koji se temelji na Rezoluciji 1244.
Važno je naglasiti da je u Rezoluciji 1244 određeno da će privremene institucije samouprave i privremeni ustavni okvir trajati onoliko dugo dok se ne postigne političko rješenje za budući status Kosova. Posljedice ovog novog stanja su da je teritorija Kosmeta izuzeta od državnog staranja Republike Srbije, ali i od uprave „prve Republike Kosovo“ čiji svi paralelni organi i institucije su tad ugašeni.
Teritorija Kosmeta došla je pod starateljstvo Ujedinjenih nacija, pri čemu je u Rezoluciji 1244 jasno naglašeno da je to 1) privremeno, a ne stalno stanje, i 2) da će ono trajati do trenutka postizanja političkog rješenja, bez određivanja roka do kad to rješenje treba da bude postignuto.
Odluka Međunarodnog suda pravde
Sjetićete se famoznog „savjetodavnog mišljenja“ Međunarodnog suda pravde o „Deklaraciji o nezavisnosti“ koju su albanski separatisti usvojili 17. februara 2008. godine. U našoj, ali i regionalnoj i stranoj javnosti to mišljenje MSP doživljeno je kao legitimacija Kosova kao nezavisne države.
Ipak, MSP je tad izbjegao da odgovori da li je Kosovo postalo nezavisna država u skladu sa međunarodnim pravom, već je naveo da „Deklaracija o nezavisnosti nije prekršila opšte međunarodno pravo, Rezoluciju 1244 niti privremeni ustavni okvir na Kosovu upostavljen od strane UNMIK-a“. Kad čitate cijelo mišljenje MSP jasno uočite da je MSP jasno naglasio da je Rezolucijom 1244 jasno navedeno da će političko rješenje o statusu Kosmeta tek biti doneseno i da ono nije unaprijed određeno ni kao ovakvo ni kao onakvo.
Takođe, MSP pravilno ističe i da tzv. „Deklaraciju o nezavisnosti“ uopšte nije usvojila skupština Kosova, nego skup predstavnika albanskog naroda i da su za taj „akt“ glasali ne samo poslanici skupštine, nego i premijer i predsjednik koji uopšte nisu članovi skupštine!? Štaviše, nigdje u samoj „deklaraciji“ i ne stoji da je usvaja skupština-nego „predstavnici naroda“.
Suština odluke
Šta je ovdje važno, a to konstatuje i MSP: skupština Kosova je dio ustavnog sistema i poretka uspostavljenog od strane UNMIK-a, odnosno Ujedinjenih nacija. Ta skupština i nije mogla legalno donijeti akt o nezavisnosti, jer to nije bilo u njenoj nadležnosti, njenoj i misiji privremenih institucija.
Zbog toga MSP taj akt nije ni mogao da proglasi nelegalnim, jer 1) nije donesen od strane privremenih ustavnih organa i 2) njegov sadržaj, sam po sebi, nije unaprijed zabranjen međunarodnim pravom-što ne znači ipso iure da je po automatizmu i legitiman i imperativno legalan. To znači da na teritoriji Kosmeta mi danas ponovo imamo više važećih pravnih poredaka, baš kao što je bio slučaj i u periodu 1991-1999. Imamo legalni ustavno-pravni poredak Republike Srbije koja u svom ustavu Kosovo tretira kao svoju autonomnu pokrajinu o čijem stepenu, obimu i sadržaju „suštinske autonomije“ će tek biti doneseno rješenje koje će se urediti posebnim ustavnim zakonom (član 182. stav 2. Ustava Republike Srbije).
Imamo pravni poredak koji je uspostavljen jednostranim i nelegalnim proglašenjem nezavisnosti albanskih separatista koji priznaje i dio svjetskih država. I na koncu, imamo i privremeni ustavni okvir koji je odredio UNMIK, kao i upravu UNMIK (Ujedinjenih nacija) koja i dan-danas funkcioniše na Kosovu, istina sa umanjenim kapacitetima jer su se iz UNMIK-a pokuvli predstavnici zemalja koje su priznale „nezavisnost Kosova“. Zapravo, kad je riječ o važećim aktima UN-a, jedino legitimno pravno stanje na Kosmetu i jeste ovo treće u kojem je ustavni okvir onaj koji je formirao UNMIK i gdje se čeka političko rješenje o statusu Kosova.
I dan-danas na Kosovu postoji šef UNMIK-a koji je Specijalni predstavnik Generalnog sekretara UN kojem podnosi redovno izvještaj.
Zaključak
Zaključak: nije prvi put da albanski separatisti jednostrano proglašavaju nezavisnost. Srbija ne priznaje tu nezavisnost, ali ni same Ujedinjene nacije. Shodno mišljenju Međunarodnog suda pravde, Srbija može da usvoji ustavni zakon kojim bi odredila konkretne nadležnosti AP Kosovo, može da provede izbore i da uspostavi novu vlast u AP Kosovo. MSP bi i te akte tretirao kao nesuprotne Rezoluciji 1244 i privremenom ustavnom poretku-po istoj logici kao kad je riječ o tzv. „Deklaraciji o nezavisnosti“.
Smatram da to i treba baš tako uraditi. Usvojiti ustavni zakon o AP Kosovu, izabrati njegove organe i predstavnike i omogućiti im rad u okviru ustavnog poretka Republike Srbije. Do promjene međunarodnih okolnosti koje će spriječiti eventualne oružane konflikte, ti organi mogu da rade van teritorije Kosmeta koja je trenutno pod jurisdikcijom UNMIK-a. Prije ili poslije, kad se svijet bude prekomponovao-a to vrijem stiže, Kosovo će biti tamo gdje po prirodnom pravu i treba da bude: u državno-pravnom poretku Republike Srbije i to sve jedan albanski separatista treba da zna.
(Milko Grmuša, pravnik iz Banjaluke)
