U skrovitim predelima uz reku Ukrinu, negde između Teslića, Čelinca i Prnjavora, na pedesetak kilometara od Banjaluke, smestila se znamenita srpska svetinja – manastir Stuplje. Pripada Eparhiji banjalučkoj.
Postojanje ove bogomolje, po nekim predanjima, seže do srednjeg veka. Najverovatnije je reč o zadužbini Nemanjića. Do manastira vodi aleja borova, tik uz zidine je i potočić koji daje dodatnu lepotu pesmi monaha, molitvama i duhovnosti ambijenta.
Obnovljen nakon tri veka
Ova bogomolja, kao i mnoge na ovom podneblju, porušena je u vreme Turaka. Na temeljima je ipak ponovo vaskrsla, tri veka posle uništenja. Manastir Stuplje prvobitno je građen raškim stilom, uz isti izbor materijala i način gradnje kao i Studenica, Žiča, Mileševa i Sopoćani. Potvrdila su to i arheološka istraživanja. To je tek zrno u obilju svedočanstava o postojanju i duhu srpskog naroda u banjalučkoj regiji u 13. veku.
Neobičan naziv manastir najverovatnije duguje visokim stupovima i zvonicima. Neki, pak, kažu da su se u blizini nalazile stupe, na kojima su kaluđeri pravili sukno za potrebe naroda.
Prvi pisani trag svedoči da je manastir postojao sredinom 15. veka. Pouzdano se zna da je opstao do kraja 17. veka. U knjigama manastirske biblioteke nema svedočanstava o postanku i stradanju starog Stuplja.
„Narodno predanje povezuje ga s kraljem Dragutinom, ali nema istorijskih dokaza koji bi to mogli da potvrde”, kaže sinđel Georgije, sabrat manastira.
Čuva mošti 500 svetitelja
Za „Politiku” priča da se u manastiru čuvaju čestice više od 500 svetitelja.
„Ovde je i čestica Časnog krsta, na kojem je Hristos razapet. Tu su i delovi moštiju Svetog Lazara Kosovskog, Nektarija Eginskog, otaca Kijevsko-pečerske lavre iz Ukrajine, te čestice svete Matrone Moskovske. Ispred ikone ove svetiteljke nedeljom služimo moleban”, navodi Georgije.
Čestice moštiju Stuplju su, nakon obnove, darovala pravoslavna braća, od Svete gore do Ukrajine i Rusije.
„Dosta ljudi dolazi na liturgiju. Narod se postepeno vraća svojoj crkvi”, priča ovaj monah.
Predanja govore o velikom manastiru koji nije bilo lako sačuvati od nadolazećih nevolja. Pretpostavlja se da je uništen oko 1691, za vreme velikog bečkog rata, odnosno rata Turske i Austrije. Nakon što je srušen do temelja, monasi iz Stuplja otišli su u manastir Orahovica u Slavoniji. Iako uništen, manastir nije nestao iz sećanja i misli žitelja pitomog kraja. O njegovom postojanju se pričalo, zaveštanje se prenosilo s kolena na koleno. Stariji ukućani govorili su mlađima o svetinji koja je postojala pored potočića Manastirice, na njivi zvanoj Crkvište. Nastavnik istorije iz Gornjih Vijačana Dušan Jotić i meštanin Mitar Malešević pronašli su temelje drevnog manastira. Bili su zakopani u zemlji. Na tom mestu godinama je uzgajan kukuruz.
Bogata biblioteka
Temelji su otkopani 9. marta ratne 1994. godine. Od tada traje obnova manastira, a 2008., nakon više od 300 godina, u Stuplje su se ponovo naselili monasi. Otkako je 13. jula 2014. osveštan manastirski hram Svetog arhangela Mihaila, sve više ljudi hodočasti ovoj svetinji. Manastir je ujedno i centar parohije, a najbliže selo, Gornji Vijačani, od njega je udaljeno oko dva kilometra.
Manastir jeste mali, ali ima veliku biblioteku, jednu od najbogatijih u Eparhiji banjalučkoj. Među 4.000 naslova najviše je bogoslužbenih knjiga. Ali, na crkvenim policama ima i vrednih dela iz oblasti istorije, filozofije, medicine i psihologije. Mogu se naći knjige štampane ćirilicom, latinicom, goticom, na staroslovenskom, ruskom, grčkom, engleskom, francuskom, nemačkom jeziku, od kojih su neke pravi rariteti.
Manastir se bavi i izdavačkom delatnošću. Time nastavlja tradiciju jer su se pre razaranja, po nekim izvorima, u Stuplju prepisivale knjige. Jedna od neobičnosti je to što je nedaleko od Stuplja smešten i manastir Liplje. Ta dva manastira često se u zapisima pojavljuju zajedno. Neki autori ih zovu čak i manastirima blizancima. Pretpostavlja se da su Turci zapalili oba manastira u isto vreme, ali Liplje nisu porušili do temelja.
