U momentu kada se žanr “mačeva i sandala” u velikom stilu vratio na male i velike ekrane serijom “Oni koji će umreti” i nastavkom filma “Gladijator”, postavlja se pitanje koliko ovakvi filmovi imaju stvarne veze sa istorijom starog Rima.
Škotski istoričar Aleksandar Marioti u tekstu za britanski “Gardijan”, bio je naučno jasan po ovom pitanju – ni holivudski ep Ridlija Skota, ni “Amazon Prajm” serija Rolanda Emeriha sa istorijom nemaju mnogo veze, već se bave spektaklom i njegovom prodajom publici. Istorijski konsultant za mnoge filmove ove tematike savetuje sve epske produkcije o preciznosti, ali kako sam kaže uglavnom je plaćen da ga ignorišu.
„Budimo iskreni da imate emisiju koja izlazi sutra pod nazivom ‘Oni koji retko umiru’, rekli biste: “To je dosadno. Ne želim to da gledam. Želim da gledam nešto gdje bi neko mogao umreti u svakom minutu”, rekao je Marioti.
Oni koji umiru
Smešten u 79. godinu nove ere serija “Oni koji umiru” je nasilna i seksi saga s mačevima i sandalama koja priča pomešane zaplete o carevima, gladijatorima i trkačima u kočijama. Ne samo da se pojavljuje Entoni Hopkins, već je nekoliko epizoda, osim produkcije i režirao Emerih, tvorac blokbastera “Dana nezavisnosti”.
Marioti, koji je obišao scene i upoznao glumce, naveden je kao njegov “konsultant u Koloseumu”. Za ovu, kao i za mnoge druge produkcije, angažovan je da savetuje o istorijskoj tačnosti radnje. Medijski upućen i dobro informisan. On je vodeći stručnjak za gladijatorske borbe, ali je svestan da je ovo fikcija, a ne naučna studija.
„Moja uloga nije da ih učinim istorijski tačnima, jer to nikada neće biti i nije im suđeno da budu. Ovo je pre svega zabava i plaćen sam da me ignorišu“, jasan je istoričar.
Jedan primer netačnosti koja je jednostavno postala ustaljena istorija je sama reč Koloseum. U starom Rimu to se nije odnosilo na stadion, već na ogromnu Neronovu statuu pored njega. Rimljani su kip zvali Kolos, a stadion Amfiteatar Flavijum. Kada je statua uništena, nadimak za statuu se preselio u amfiteatar. To je sada postala kulturna norma i time se jednostavno štedi vrijeme.
Kako Marioti navodi, gladijatori nikada nisu izgovorili frazu “Oni koji će umreti”. Čuveni stih, ujedno i naslov knjige koji je dao inspiraciju za seriju, kao i za film “Gladijator” Ridlija Skota, ne dolazi iz Koloseuma, već od kriminalaca koji su to sarkastično govorili, kada ih je car Klaudije prisilio da učestvuju u pomorskoj bici u kojoj su brodovi trebali da budu zapaljeni.
Uticaj „Gladijatora“
Ipak, kada je “Gladijator” postao planetarni hit 2000. godine, imao je dubok uticaj na percepciju javnosti o starom Rimu. Bilo je to, kaže Marioti, prvi put da je publika vidjela kako Koloseum oživljava. Pre “Gladijatora” ulaz u Koloseum je bio besplatan. Nakon ogromnog uspeha filma posjetioci su morali da plate ulaznice.
I naravno, film je bio prepun anahronizama raznih veličina. Palac gore ili dolje kao presuda o tome da li gladijator treba živjeti ili umrijeti? Nikad se nije dogodilo! Marioti kaže da je to bio izum koji datira iz filma “Madona i muškarci” iz 1920. godine. Ni gladijatori nisu nosili mišićavi oklop koji je nosio Rasel Krou kao rimski general Maksimus Decimus. Nije iznenađujuće da je njihov oklop bio mnogo jednostavniji i daleko manje elegantniji. Iako su tigrovi pušteni u Koloseum (ispod pijeska, zajedno sa drvećem), nikada se nisu borili protiv gladijatora i nisu bili vezani lancima, već su mogli slobodno da šetaju okolo.
U stvari, čini se da su prikazi starog Rima u stalnom razgovoru jedni s drugima. “Spartak” , ep Stenlija Kjubrika iz 1960., izgleda pitomo po standardima modernog filma, ali je bio tačniji prikaz u smislu istorije. Skot je kao dječak gledao “Spartaka” i to bi se nametnulo kada je napravio “Gladijatora”.
“Spartak” je želio da bude istorijski tačan, što je moguće bliže stvarnoj stvari. “Gladijator” je bio u znaku baroka, pretjerujući, čineći ga divljim i bombastičnim, kaže Marioti.
Ljudi pretpostavljaju da se Marioti mora osjećati trajno frustrirano, videći da se njegovi savjeti ignorišu u korist fiktivnih netačnosti.
– Televizija i film pokušavaju nešto slično onome što su radile rimske igre u Koloseumu, pružaju zadivljujući spektakl, čak i ako to znači iskrivljenje stvarnosti. Igre gladijatora u Koloseumu su preci “Netfliksa” i “Amazon Prajma” i cijelog Holivuda. I poput ovih spektakla, gladijatorske borbe bile su skupe za proizvodnju. Nije imalo finansijskog smisla da gladijatori umiru lijevo, desno i u sredini, s obzirom na to da je toliko novca uloženo u njihovu pripremu za borbu. Kao i rvačima danas gladijatorima nije u najboljem interesu da se bore tako žestoko da rizikuju da se ozbiljno povrijede – kaže Marioti.
Nema veze sa naukom
Ipak, ne uživaju svi istorijski konsultanti u ideji da svoju reputaciju vezuju za filmove. Kejtlin Koleman, koja je davala naučne savjete za “Gladijator”, kaže mi da joj nije smetalo da bude u zaslugama filma. Ali nije želela da bude navedena kao konsultant za istoriju. Umesto toga joj se jednostavno zahvaljuje u odjavnoj špici, Koleman nije ljuta što je film istorijski netačan, jednostavno nije željela da iko bude zaveden kao istoričar, jer to nije imalo mnogo veze sa tom naukom.
Za “Gladijator 2” Marioti je naveden kao istorijski istraživač, međutim, on nije imao nikakve veze s režiserom i nije bio previše uključen u film. Skot nije želio nijednog istoričara na setu, kaže Marioti, jer je imao velike svađe sa mnogima od njih zbog svog filma “Napoleon”. Poput gomile koja je hrlila u Koloseum i danas publika želi zabavu, a ne da nam daju strogu lekciju istorije.
– U intervjuima, bili su vrlo jasni da im nije stalo do istorije. Nisu htjeli da bude istorijsko. To je bila Ridlijeva vizija starog Rima. I bio sam u redu s tim. Gledaću drugi “Gladijator” i dva sata ću biti u starom Rimu. Biću šampion i herojski gladijator iz Koloseuma. Onda ću se vratiti , da budem dosadan istoričar – rekao je Marioti.
Ukratko, koliko je spektakl bio važan za stari Rim vođen geslom, toliko je važan za svijet 21. vijeka, u kojem je sve podređeno zabavi i igri.
Pozdrav
Marioti posjeduje fotografiju Rasela Kroua koji salutira ispružene ruke, baš kao što to čini statua konja Marka Aurelija na Kapitolu u Rimu.
Ridli Skot je mislio da izgleda kao da Krou pozdravlja na nacistički način i kako kaže Marioti, režiser je donekle bio u pravu
– Naravno da izgleda kao nacistički pozdrav, jer su ga nacisti kopirali od italijanskih fašista, a fašisti sa drevnih rimskih statua, zbog čega je u filmu pozdrav promijenjen u šaku na grudima, gest koji su kasnije oponašali sve ostali, iako on sa Rimom nema veze – jasan je istoričar.
