U poslednjim godinama, pitanje fertiliteta postaje sve značajnije u našoj zemlji. Brojne porodice suočavaju se sa izazovima u ostvarivanju želje za potomstvom, a ova tema postaje ključna u savremenom društvu.
Neki od faktora koji su uticali na svest o fertilitetu u Srbiji uključuju demografske promene, ekonomske uslove, obrazovni nivo stanovništva, dostupnost informacija o reproduktivnom zdravlju, kao i kulturne i socijalne norme.
U mnogim zemljama, uključujući i Srbiju, postoji tendencija odgađanja roditeljstva iz različitih razloga, uključujući karijeru, finansijsku stabilnost i obrazovanje. Ovo može uticati na ukupni fertilitetski nivo u zemlji.
Inicijative koje podstiču svest o fertilitetu i pružaju informacije o reproduktivnom zdravlju, planiranju porodice i dostupnim opcijama, mogu igrati klučnu ulogu u oblikovanju percepcije i odluka ljudi o roditeljstvu.
Razlozi smanjenja fertiliteta u svetu
Smanjenje fertiliteta, odnosno broja dece koje par ima, može biti rezultat različitih faktora i kompleksne kombinacije socijalnih, ekonomskih, zdravstvenih i kulturnih činilaca. Evo nekoliko opših razloga koji se često povezuju sa smanjenjem fertiliteta u Srbiji i širom sveta:
Ekonomska Nesigurnost: Ekonomski pritisak može imati značajan uticaj na odluku parova o proširenju porodice. Visoki troškovi obrazovanja, stambenih kredita, zdravstvene zaštite i opšteno života mogu odvratiti ljude od odluke da imaju više dece.
Životni Stil i Radne Obaveze: Moderni način života često podrazumeva dug radni dan, stres i ubrzan ritam života. To može otežati parovima da pronađu vreme i energiju za brigu o porodici ili se odluče za veći broj dece.
Obrazovanje i Karijera: Povećanje obrazovanja žena i njihov ulazak na tržište rada često dovodi do odgađanja odluke o rađanju dece. Žene često žele postići određeni nivo obrazovanja i uspostaviti karijeru pre nego što se posvete majčinstvu.
Urbanizacija: Selidba stanovništva iz ruralnih područja u gradove može promeniti tradicionalne obrazce ponašanja u pogledu veličine porodice. U urbanim sredinama, često se favorizuje manji broj dece zbog bolje prilagođenosti gradskom načinu života.
Zdravstveni Faktori: Problemi sa reproduktivnim zdravljem, odnosno poteškoće u začeću, takođe mogu uticati na smanjenje fertiliteta. To uključuje i povećanje broja parova koji kasno odlučuju da započnu porodicu, što može dovesti do smanjenja plodnosti.
Kulturološki Faktori: Promene u kulturnim i društvenim normama mogu uticati na percepciju porodičnog života i uloge roditelja. U društvima gde se više ceni individualizam i samostalnost, može se primetiti manji broj dece po porodici.
Srbija i fertilitet u proteklih 11 godina
Iako smo mi Srbi kao narod, prilično skeptični po ovom pitanju, brojke u proteklih 11 godina govore nešto sasvim drugo. Ne tako daleke 2012. godine, stopa fertiliteta u Srbiji je bila 1,45, dok je deset godina kasnije, odnosno 2022. godine, ona iznosila 1,63. Stopa ukupnog fertiliteta izračunata je na osnovu podataka baziranim na popisu stanovništva Republike Srbije iz 2022. godine.
Stopa ukupnog fertiliteta za 2023. godinu može još više da ohrabri naše stanovništvo a ona se popela na 1,68. Prema podacima Birth Gauge i njihovim podacima sa društvene mreže X, Srbija se nalazi na drugom mestu stopi ukupnog fertiliteta, omdah iza Crne Gore, koja je na stopi od 1,82.
Faktori koji su doveli do povećanja stope fertiliteta u Srbiji
Možda i najučestaliji faktor koji je doveo do ovakvih rezultata u proteklih nekoliko godina jeste rehristijanizacija srpskog stanovništva. Vraćanje korenima, svojoj veri i tradiciji promenilo je percepciju pogleda na svet i život, pogotovo kod mlađe populacije.
Verovatno će mnogima ovo biti čudno i tražiće neke druge razloge zašto je došlo do ovih rezultata, međutim, Južna Koreja, zemlja koja ima možda i najizdašnije subvencije za bebe na svetu ima stopu fertileteta od 0,72, što je čini jednom od najlošijih zemalja po ovom pitanju. Dakle, dosta toga ima u sistemu vrednosti, identitetu i tradiciji, iako novčana sredstva koje izdvaja Republika Srbija dosta znače i ne treba ih zanemariti.
Kao drugi faktor bi smo naveli i sasvim pristojna sredstva koje naša država izdvaja u vidu podstreka nataliteta u našoj zemlji. Od 1. jula 2023. godine roditeljski dodatak za prvo dete iznosi 366.122,62 dinara, navedeno je u Rešenju o nominalnim iznosima roditeljskog dodatka, paušala za nabavku opreme za dete, jednokratne pomoći za rođenje drugog i trećeg deteta i dečijeg dodatka i cenzusa za ostvarivanje prava na dečiji dodatak, koje je potpisala ministarka za brigu o porodici i demografiju Darija Kisić.
Kako je saopštilo Ministarstvo za brigu o porodici i demografiju, roditeljski dodatak za drugo dete, koji se isplaćuje u 24 rate, sada iznosi 324.772,08 dinara, za treće dete, koji se isplaćuje u 120 rata, 1.948.632,48 dinara, a za četvrto dete 2.922.948,72 dinara u 120 rata.
Jednokratna pomoć za rođenje drugog i trećeg deteta za decu rođenu od 1. jula 2023. godine i kasnije iznosi 122.040,87 dinara, dok paušal za nabavku opreme za dete iznosi 6.766.09 dinara. Novčani iznosi koji se u ove svrhe isplaćuju „novopečenim“ roditeljima od 1. januara 2024. godine i dalje nisu prikazani na sajtu Ministarstva za brigu o porodici i demografiji u Republici Srbiji.
Subvencionisanje bejbi robe, ekstremno povoljni stambeni kredite po uzoru na Mađarsku kao i veća dostupnost vrtića, sigurno bi doveli do još veće stope fertiliteta u našoj zemlji.
Svakako je jedan od faktora i napredak medicine i tehnologije koje sve više korespondiraju. Rešavanje problema plodnosti u Srbiji podrazumeva različite medicinske opcije, a izbor terapije zavisi od uzroka neplodnosti. Osnovne provere, lečenje zdravstvenih problema, emocionalna i psihološka podrška za parove, in vitro oplodnja (IVF), inseminacija, donacija jajnih ćelija/sperme i suportivne terapije su neki od pristupa. Parovi treba da se konsultuju sa stručnjacima za reproduktivno zdravlje. U Srbiji postoje centri za vantelesnu oplodnju koji pružaju podršku parovima u ovom procesu.
Edukacija i svest igraju bitnu ulogu
Edukacija i svest igraju takođe jako bitnu ulogu u prevenciji problema sa fertilitetom. Evo kako ove komponente mogu doprineti:
- Razumevanje reproduktivnog zdravlja:
- Edukacija o reproduktivnom sistemu, menastrualnom ciklusu, ovulaciji i drugim faktorima koji utiču na plodnost pomaže pojedincima da bolje razumeju svoje telo.
- Svest o značaju redovnih medicinskih pregleda i održavanja reproduktivnog zdravlja može doprineti pravovremenom prepoznavanju potencijalnih problema.
- Zdrav način života:
- Edukacija o zdravim životnim navikama, uključujući ishranu, fizičku aktivnost i održavanje zdrave telesne mase, može pozitivno uticati na reproduktivno zdravlje.
- Svest o negativnim efektima pušenja, konzumiranja alkohola i upotrebe droga može motivisati ljude da izbegavaju ove štetne navike koje mogu uticati na fertilitet.
- Pravovremeno traženje medicinske pomoći:
- Edukacija o tome kada i kako tražiti medicinsku pomoć u vezi sa reproduktivnim pitanjima može pomoći parovima da se obrate stručnjacima na vreme.
- Svest o dostupnim medicinskim procedurama i tretmanima za lečenje problema sa fertilitetom može olakšati donošenje informisanih odluka.
- Smanjenje stresa:
- Edukacija o vezi između stresa i fertiliteta može motivisati ljude da traže načine za smanjenje stresa u svakodnevnom životu.
- Svest o tehnikama opuštanja i upravljanja stresom može imati pozitivan uticaj na reproduktivno zdravlje.
- Planiranje porodice:
- Edukacija o planiranju porodice, kontracepciji i zdravim intervalima između trudnoća može pomoći u očuvanju reproduktivnog zdravlja.
- Otvorena komunikacija:
- Svest o važnosti otvorene komunikacije između partnera o reproduktivnim ciljevima, očekivanjima i eventualnim problemima može doprineti jačanju veza i olakšati zajedničko suočavanje sa izazovima fertiliteta.
Ukupno, edukacija i svest doprinose stvaranju informisane populacije koja je sposobna prepoznati, preventivu i, ako je potrebno, tražiti pomoć od stručnjaka radi rešavanja problema sa fertilitetom.
Fertilitet je kompleksna tema koja zahteva celokupni društveni pristup. Rad na razumevanju problema, pružanje podrške parovima, podsticanje edukacije i promovisanje tradicionalnih vrednosti očigledno ima pozitivan uticaj na fertilitet u našoj državi, te smatramo da je kombinacija svih ovih faktora recept za opstanak našeg naroda.
