Ustavobranitelji su predstavljali jedinstven politički pokret u srpskoj istoriji, koji je sredinom 19. veka odigrao ključnu ulogu u oblikovanju ustavnog poretka i ograničavanju samovolje vladara. Njihova aktivnost obeležila je razdoblje borbe za ustavnost i izgradnju moderne države, u kojem su demokratski principi i ideja narodne suverenosti postepeno zauzimali sve značajnije mesto. Pokret je nastao kao reakcija na autokratsku vladavinu kneza Miloša Obrenovića, čiji su postupci često bili u suprotnosti sa pravnim okvirom koji je trebalo da štiti interese naroda i elite.
Period vladavine kneza Miloša Obrenovića bio je obeležen apsolutističkim načinom vladanja, u kome je knez donosio ključne odluke bez konsultacija sa širim krugom državnih institucija. Ovo je izazvalo nezadovoljstvo uticajnih političkih i vojnih krugova, koji su se postepeno okupljali oko ideje uspostavljanja ustavnog režima koji bi ograničio vlast vladara i utvrdio osnovne političke i pravne okvire srpske države. Ustavobranitelji su bili predvođeni istaknutim ličnostima, poput Avrama Petronijevića, Tome Vučića-Perišića i Ilariona Ruvarca, koji su zagovarali vladavinu zakona i ustavnih principa kao temelj srpske državnosti.
Ključni trenutak u njihovom delovanju predstavljala je 1835. godina, kada je donet Sretenjski ustav. Iako je ovaj ustav bio pionirski pokušaj modernizacije Srbije, on je ubrzo suspendovan pod pritiskom velikih sila, koje su se plašile prevelikog uticaja liberalnih ideja u jednoj balkanskoj kneževini. Nakon ovog neuspeha, Ustavobranitelji su nastavili svoju borbu, što je kulminiralo svrgavanjem Miloša Obrenovića 1839. godine i dolaskom na vlast njegovog sina, kneza Mihaila Obrenovića. Međutim, kako je mladi knez bio nedovoljno iskusan i nespreman da upravlja državom, vlast je ubrzo prešla u ruke namesništva koje su činili ugledni Ustavobranitelji.
Godine 1842. godine, nakon smene dinastije, na srpski presto je doveden knez Aleksandar Karađorđević, uz snažnu podršku Ustavobranitelja. U periodu njegove vladavine, pokret je dobio priliku da u praksi sprovede svoje ideje, a jedan od najznačajnijih koraka bio je donošenje Turskog ustava 1838. godine, koji je u značajnoj meri ograničio kneževu vlast i ustanovio Savet kao telo koje je kontrolisalo donošenje političkih odluka. Iako je ovo značilo napredak ka ustavnoj monarhiji, sistem je u praksi često bio narušavan borbom za moć između kneza i Ustavobranitelja.
Iako su Ustavobranitelji bili pristalice vladavine zakona, njihova vladavina nije bila bez mana. Njihova politika se često oslanjala na konzervativne principe, što je dovelo do stagnacije u nekim aspektima razvoja države. Istovremeno, težnja da se ograniči svaka samovolja vladara dovela je do stvaranja oligarhijske vlasti, u kojoj je mali krug ljudi imao veliki uticaj na upravljanje zemljom. Uprkos tome, njihova vladavina je postavila temelje institucionalne izgradnje Srbije, koja je kasnije rezultirala modernim parlamentarnim sistemom.
Pad Ustavobranitelja došao je 1858. godine, kada je knez Miloš Obrenović ponovo došao na vlast, što je označilo kraj njihove dominacije. Iako su izgubili formalnu vlast, njihov uticaj se nastavio osećati kroz političke procese u drugoj polovini 19. veka. Njihova borba za ustavnost, vladavinu zakona i političku stabilnost ostavila je dubok trag u srpskoj istoriji, služeći kao inspiracija za kasnije generacije političara koji su nastojali da izgrade demokratsku i pravno uređenu Srbiju.
