Viktor Novak, rođen 4. januara 1889. godine, bio je jedan od najistaknutijih jugoslovenskih istoričara, profesor, član Srpske akademije nauka i umetnosti, te osnivač Istorijskog instituta Akademije nauka.
Rođen je u mestu Donja Stubica, u hrvatskom Zagorju. Imao je teško detinjstvo, jer je kao dete ostao bez oca koji je bio poštovan činovnik. Njegova majka je ulagala velike napore kako bi Viktor postao školovan i cenjen mladić.
„Magnum Crimen“
Njegovo najpoznatije delo, „Magnum crimen“ (pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj), postalo je ključni dokument u razumevanju i dokumentovanju strašnog genocida koji su ustaše počinile nad Srbima tokom Drugog svetskog rata, kao i zločinačke uloge Rimokatoličke crkve u tom periodu.
Tako dolazimo do zaključka da je hrvatski klerikalizam bio osnova za genocid nad Srbima u NDH za vreme Drugog svetskog rata.
Iako je njegov rad imao značajan uticaj u naučnoj zajednici, Novak je bio žrtva političkih pritisaka i sistematskog zataškavanja istine.
Obrazovanje i akademska karijera
Novak je diplomirao na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, gde je stekao solidnu osnovu za svoj naučni rad. Zainteresovan za istorijske nauke, specijalizovao je latinski jezik i pomoćne istorijske nauke u Vatikanskoj školi u Rimu, što je kasnije postalo ključni aspekt njegovog naučnog opusa.
Njegovo obrazovanje i akademska karijera utemeljeni su na dubokom poznavanju istorije, ali i metodologije istraživanja, što ga je činilo vrlo značajnim istraživačem i pedagogom.
Zbog svojih stavova oteran je sa Filozoskog fakulteta u Zagrebu, a na poziv Stanoja Stanojevića i Nikole Vulića je došao na Univerzitet u Beogradu 1924. godine.
Na Beogradskom univerzitetu predavao je od 1924. do 1959. godine, fokusirajući se na latinsku paleografiju, diplomatsku i istorijsku metodiku, kao i filozofiju. Tokom svog predavačkog angažmana, Novak je bio ne samo obrazovni autoritet, već i ključna figura u razvijanju istorijske misli u Jugoslaviji.
Aktivizam i učešće u Drugom svetskom ratu
Novak nije bio samo naučnik, već je i svojim angažmanom pokazao snagu karaktera. Tokom Drugog svetskog rata, Novak je bio uhapšen i zatvoren u Banjičkom logoru, što je bilo odraz njegovih političkih stavova i njegovog protivljenja fašizmu. Iako su režimi toga vremena pokušavali da ga zaustave, Novak je nastavio da se bori za istinu.
Magnum Krimen – Otkrivanje zločinačkog režima
Njegovo najvažnije delo, „Magnum Crimen“, koje je objavljeno neposredno nakon rata, postalo je temeljno za razumevanje strahota koje su se dogodile pod ustaškim režimom u tzv. Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.
U ovom kapitalnom delu, Novak je koristio neoborivu dokumentaciju kako bi dokazao da je genocid bio sistematski planiran i sproveden pod okriljem ustaša. Posebno je razotkrio ulogu Rimokatoličke crkve, uključujući i zagrebačkog nadbiskupa Alojzija Stepinca, u pomaganju ustašama, potpomaganju nasilnog prekrštavanja Srba, te čak direktnom učešću crkvenih lica u genocidnim radnjama.
Ovo istraživanje nije bilo lako, jer je izazvalo gnev Rimokatoličke crkve, koja je tada imala veliki politički uticaj u Jugoslaviji, posebno na Titov režim. „Magnum Crimen“ je decenijama bio na „crnoj listi“, zbog pokušaja zataškavanja uloge rimokatoličke crkve u ratnim zločinima.
Naučni rad i druga dela
Pored „Magnum Crimen-a“, Novak je objavio niz drugih važnih radova koji su se bavili istorijom jugoslovenskih naroda, kao i kulturnim i naučnim pitanjima.
Među njegovim delima su: Antologija jugoslovenske misli i narodnog jedinstva, Vatikan i Jugoslavija, Latinska paleografija, Skriptura Beneventana, kao i studije o velikim istoričarima i naučnicima kao što su Franjo Rački i Nikola Vulić.
Novak je bio autor i brojnih radova iz oblasti latinske književnosti i paleografije, kao i istorije crkve i kulture, što ga je učinilo nezaobilaznim autoritetom u tim oblastima.
Aktivnosti u muzičkom životu
Pored naučne karijere, Viktor Novak je bio aktivan i u muzičkom životu. Kao predsednik Prvog beogradskog pevačkog društva „Kornelije Stanković“ i inicijator osnivanja Južnoslovenskog pevačkog saveza u Beogradu, kao i Sveslovenskog pevačkog saveza u Pragu, Novak je imao značajnu ulogu u povezivanju i kultivisanju muzičkih tradicija među jugoslovenskim narodima.
Njegovo životno delo je ostavilo neizbrisiv trag
Viktor Novak je bio ključna ličnost u razumevanju istorijskih i kulturnih procesa na Balkanu. Njegov rad, naročito u oblasti istraživanja zločina ustaškog režima, ostavio je neizbrisiv trag. Takođe je bitno istaći da je bio nosilac nekoliko društveno važnih priznanja, a to je pred svega orden Svetog Save.
Iako je bio žrtva političkih pritisaka i pokušaja zataškavanja svojih otkrića, Novak je ostao veran istini, ne bojeći se da razotkrije najmračnije aspekte evropske istorije. Danas, zahvaljujući njegovom neprelaznom trudu, imamo bolje razumevanje događaja koji su oblikovali modernu istoriju Balkana.
