Sem spomenika Kameni cvet i nekoliko humki oko njega danas kad uđete u Jasenovac ništa ne govori da je na tom mestu nekada bio jedan od najužasnijih logora smrti u svetskoj istoriji. Malo mesto, sa uskim ulicama, starim oronulim kućama na kojima se još vide tragovi iz poslednjeg rata devedesetih godina. Ali, na putu od manastira do Kamenog cveta, ušuškan je jedan objekat – stara ustaška bolnica.
Godine zapostavljanja, zataškavanja i prećutkivanja dovele su do toga da se nauka tek danas ozbiljnije bavi Jasenovcem. Sem arhivske građe i brojnih dokumenata, nije sačuvan skoro nijedan objekat u Jasenovcu.
Međutim, 2017. godine dolazi se do značajnog otkrića. Na imanju porodice Klincov otkriveno je da su sačuvana dva objekta ustaške bolnice. Iste godine, porodica Klincov je svoje imanje darovala Manastiru Jasenovac. Tako da su i ova dva preostala objekta došli u vlasništvo Srpske Pravoslavne Crkve.
U pitanju su objekti koji su u periodu Drugog svetskog rata korišteni kao apoteka, laboratorija i zatvor za lekare i medicinsko osoblje. Upravo ovi objekti su i poslednji sačuvani objekti koncentracionog logora i logora smrti u Jasenovcu.
Ustaška bolnica
Istoričar i jedan od najvećih poznavalaca teme Jasenovca, Dragoslav Ilić za Kompasinfo kaže da je ustaška bolnica formirana u novembru 1942. godine za potrebe lečenja pripadnika ustaških jedinica stacioniranih u jasenovačkom kompleksu koncentracionih logora i logora smrti, kao i onih jedinica koje su bile zadužene za zaštitu logora.
„Sama bolnica se nalazila van zidina logora, u selu Jasenovac na imanjima porodica Klincov, Trivunčić i Mačkić. Potreba za formiranjem bolnice javila se nakon velikog priliva logoraša u ljeto 1942. godine. Tada su značajno uvećane i ustaške posade u Jasenovcu“, objašnjava Ilić.
Samu bolnicu, kaže on, su činile prijemna ambulanta, bolnički odjel za smeštaj bolesnika, operaciona sala, soba za rendgenom, stomatološka ambulanta, laboratorija, apoteka sa skladištem za lekove, kupatilo sa parnom stanicom za dezinfekciju i zatvor za lekare i bolničko osoblje.
„Ako je suditi po izjavama svjedoka bolnica je, za ono vrijeme i ratne uslove, bila jako dobro opremljena opremom i medicinskim materijalom. Kompletno osoblje bolnice činili su logoraši. Kroz bolnicu je prošlo više desetina ljekara i drugog bolničkog osoblja među kojima su preživjeli rat samo njih pet“, kaže Ilić.
Jedan od prozora u spoljni svet
Značaj ustaške bolnice bio je u tome što je ona bila jedan od nekoliko prozora u spoljni svet.
„Preko ljekara i medicinskog osoblje iza zidina logora mogle su dospjeti informacije o životu u logoru i postupanju prema logorašima. Tokom 1944. godine likvidirano je kompletno osoblje blnice kada su otkrivene njihov veze sa Narodnooslobodilačkim pokretom“, kaže Ilić.
Upravo za nju je vezana priča o Svetom starcu Vukašinu iz Klepaca.
„Naime, dr Nedo Zec je u momentu kad ga je ustaša Žile Friganović pozvao i ispričao mu kako je na takmičenju u klanju Srba Sreo starca Vukašina, bio ljekar u ustaškoj bolnici“, otkriva Ilić.
Muzej
Kako je reč o jedinom autentično sačuvanom objektu, bilo je važno da se njemu da veći značaj. Krenulo se u opremanje, a na dan proslave Svetih Novomučenika Jasenovačkih objekat je svečano osveštan i otvoren za posetioce.
Odbor za Jasenovac Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske Pravoslavne Crkve i Muzej žrtava genocida 2021. godine angažovali su stručnjake kako bi se ozbiljnije istražili temu ustaške bolnice. Rezultati njihovog dosadašnjeg istraživanja prezentovan je upravo u Muzeju u stalnoj izložbenoj postavci pod nazivom „Ustaška bolnica 1942–1945.“
Autori izložbe su dr Milan Gulić, Bojan Arbutina, Aleksandra Mišić i dr Stefan Radojković. Prema rečima samih autora postavljena izložba predstavlja samo nukleus zamišljene stalne postavke koja će biti upotpunjena u nekoliko etapa u narednom periodu.
Aleksandar Stojanović
