Jovo Bajić navodi da se Zapadna Hercegovina najviše opirala fratarskom besnilu (fratarsko besnilo je izraz koji koristi episkop dalmatinski Nikodim Milaš u svojoj odličnoj knjizi ,,Pravoslavna Dalmacija“ pod tim podrazumevajući fanatičan rad fratara na katoličenju pravoslavnog življa)!
Putevi agresivnog i nasrtljivog rimokatoličkog prozelitizma išli su od Jadrana pa u dubinu ka dalmatinskom i hercegovačkom kamenjaru. Hercegovci su se borili i na kraju su poslednji popustili.
Tu bi trebalo tražiti razloge te najveće užarenosti jer onaj koji se najviše branio taj je po slomu te grčevite odbrane doživeo najveće lomove u duši, te je nakon sloma počeo da užareno propoveda ono što ga je napadalo, a da napada ono što je užareno branio!
Nije ovo pisanije o Srbima Hercegovcima nego o onima koji nose ista prezimena (pa i imena kao što su Savo, Danilo, Đorđo, Šćepo itd.) kao i naši Hercegovci, a srpsko ime ne mogu da podnesu ni na kilometar…..
Pisao sam o tome kako su fratri lovili duše hercegovačkih Srba koje su potom oblikovali i od njih pravili užarene i inkvizitorski i križarski nastrojene papine vernike i mrzitelje svojih pređa. Međutim, postavlja se pitanje zbog čega su baš Hercegovci najokorelije ustaše? Oni su toliko ovejani u tome da ih ostali Hrvati prepoznaju kao takve, a čak pojedini analitičari uveliko pričaju o širokobriješkoj verziji hrvatstva (to bi trebalo posebno istražiti, zbog čega Široki Brijeg kao mikro klima odudara od svih hercegovačkih i uopšte hrvatskih mesta po svom ustaštvu). Za njih se vezuje anegdota da oni svoju tek rođenu decu uče da izgovore prvu reč Zagreb, a ne mama i tata. Takođe, kada je Franjo Tuđman došao u obilazak prvih hrvatskih policajaca 8. avgusta 1990. godine (zato hrvatski propisi propisuju da status ,,branitelja“ dobija onaj koji je od 5. avgusta 1990. godine u redovima hrvatske policije ili vojske. Taj dan su počeli da pristižu prvi kursisti nove hrvatske policije. Prvoborci što bi se reklo) na pitanje odakle dolaze, a koje je postavljao brojnim policajcima dobijao je odgovore:,,Posušje“, ,,Čapljina“, ,,Široki Brijeg“, ,,Grude“, ,,Mostar“….
Mnogi polaze od tvrdnje da je reč o dinarskom stanovništvu. Budući da je reč o ognjevitom i užarenom stanovništvu otuda i takvo ispoljavanje hrvatskog nacionalnog osećaja. Na tragu rečenog, smatra se da klasične dinarske osobine ima stanovništvo Crne Gore i Hercegovine. Međutim, hrvatski nacionalni osećaj užareno ispoljavaju i bosanski, lički kao i dalmatinski rimokatolici (takođe Dinarci). Neko će reći da je reč o reljefu, da je goli kamen u pitanju, ali to se isto vezuje i za reljef Dalmacije pa i Like, pa opet za Hercegovce se vezuje dominantna užarenost. Dakle, koja je onda differentia specifica? Šta bi to bilo?
Izgleda da se odgovor krije u članku ,,Kako je pokatoličena zapadna Hercegovina“ našeg novinara Jova Bajića. Jovo Bajić navodi da se Zapadna Hercegovina najviše opirala fratarskom besnilu (fratarsko besnilo je izraz koji koristi episkop dalmatinski Nikodim Milaš u svojoj odličnoj knjizi ,,Pravoslavna Dalmacija“ pod tim podrazumevajući fanatičan rad fratara na katoličenju pravoslavnog življa)! Putevi agresivnog i nasrtljivog rimokatoličkog prozelitizma išli su od Jadrana pa u dubinu ka dalmatinskom i hercegovačkom kamenjaru. Hercegovci su se borili i na kraju su poslednji popustili. Tu bi trebalo tražiti razloge te najveće užarenosti jer onaj koji se najviše branio taj je po slomu te grčevite odbrane doživeo najveće lomove u duši, te je nakon sloma počeo da užareno propoveda ono što ga je napadalo, a da napada ono što je užareno branio! Ne kažem ja da i oni koji su pre njih poklekli nemaju istu osobinu (to je inače obeležje konvertita), ali čini mi se da taj visoki intenzitet u ispoljavanju novog i u mržnji prema starom identitetu vuče iz prethodno navedenog događaja. Tako ulovljenu, slomljenu i rascepljenu dušu počinje fratar da oblikuje. Međutim, fratri su bili pragmatični. Oni su dozvoljavali da njihova nova pastva i dalje slavi krsne slave. Dozvoljali su i da se između, ali i sa svojim pravoslavnim srodnicima pozdravljaju sa ,,pomaže Bog“. Nosili su i hercegovačke zavrate (kape koje su iste kao i crnogorske, a koje su potpuno prožete simbolikom Kosovskog boja. Nose ih i dan danas, samo što su šahovnicu stavili na nju). Oni su guslali kao i pravoslavni. Davali su imena svojoj deci kao i pravoslavci (Danilo, Šćepan, Đorđo, Stojan, Ostoja itd.), ali vreme u kojem su fratari obrađivali njihove duše počelo je da daje plodove. Navedeni srpski pozdrav fratri su im konačno iz glave izbacili u drugoj polovini 19. veka, a mostarski biskup Alojzije Mišić je 1932. godine doneo zabranu svetkovanja krsnih slava kod svoje pastve pod izgovorom trošenja novca, prejedanja i paganštine. Vremenom su imena postajala sve manje srpska (na primer, Franjo, Jozo itd.), ali nekako su srpska imena opstala i danas kod hercegovačkih rimokatolika, ali i svetkovanje krsnih slava kod nekih porodica. Međutim, fratri su odradili svoj posao. Davanje srpskih imena, guslanje, nošenje zavrata i svetkovanje krsnih slava današnji hercegovački Hrvati ne doživljavaju kao nešto što se suprotstavlja njihovom užarenom hrvatstvu i ustaštvu, nego naprotiv, doživljava se kao najvredniji dragulj u hrvatskoj kruni. Za kraj, ja bih se, da bi potkrepio navedeno, poslužio i metodom analogije.
Reč je o tragediji Galicije i uništavanju ruskog nacionalnog bića u toj drevnoj ruskoj zemlji, a ključni udar u tom ratu bilo je zaključivanje unije u Brestu 6. oktobra 1596. godine (ove godine će biti 425 godina od tog događaja). Neću ulaziti detaljnije u te tragične događaje. Za ovu temu je bitno napomenuti da su svega dva pravoslavna episkopa sa teritorije Reč Pospolite (naziv za ultrakatoličku poljsko – litvansku državu koja je držala pod okupacijom zapadne ruske zemlje) ustala da brane pravoslavnu veru. Jedan od te dvojice je bio episkop lavovski Gedeon sa Lavovskim Uspenskim pravoslavnim bratstvom (pravoslavna bratstva su bila nacionalne i verske organizacije u Reč Pospoliti koja su štitila rusko pravoslavno ime u Reč Pospoliti kroz obrazovanje i međusobno pomaganje. Naravno da je delovanje bilo u tesnoj vezi sa crkvom). Lavovski episkop i Uspensko bratstvo su u gotovo nemogućim uslovima štitili pravoslavlje i rusko ime u Galiciji pune 104 godine. Dakle, od svih zapadnih ruskih oblasti, najduže su se opirali. Međutim, episkop lavovski Josif Šumljanski će zadati odlučujući udarac tom otporu. On će tajno preći na uniju 1677. godine i pune 23 godine će on rovariti i pripremati teren za uništenje pravoslavlja na tom prostoru usput licemerno pisajući ruskom patrijarhu da čini sve da zaštiti pravoslavlje u njegovoj eparhiji. Godine 1700. javno će obznaniti da je on unijata i da svoju eparhiju privodi unijatskoj crkvi. Ono naroda što je ostalo u veri, a sa njim i Uspensko bratstvo, se pobunilo, ali ipak je to bio kraj. Četiri godine kasnije Šveđani će provaliti do Lavova (reč je o Velikom Severnom ratu 1700 – 1721) koji će na kraju zauzeti nanevši nenadoknadivu štetu Uspenskom bratstvu. Bio je to poslednji bedem pravoslavlja koji je nakon toga četiri godine preživljavao da bi na kraju pod pritiskom episkopa Josifa Vinickog popustio i prešao na uniju 1708. godine. Uspensko unijatsko bratstvo je postojalo do 1788. godine kada su ga austrijske vlasti preimenovale u Stavropigijalni institut koji je prestao da postoji ulaskom Crvene armije u Galiciju u septembru 1939. godine. Kako je galičko pravoslavno stanovništvo preživelo sve ove godine (tek u februaru 1941. godine, nakon skoro dva i po veka, se obnavlja galička pravoslavna eparhija) nije mi jasno……
Dakle, mislim da je jasna analogija između Hercegovine i Galicije. Lavov je postao pandan Širokom Brijegu. Galicija je bila drevna ruska zemlja koja je preživela mongolski udar u 13. veku, uspevala da se održi do polovine 14. veka kada je pala pod poljsku vlast, a 1772. godine dolaze Austrijanci. Pola milenijuma ruska galička duša je preoblikovana. Misli, jezik, pogled na svet, a na kraju vera su izmenjeni kod galičkih Rusa kojima je naposletku dat novi ukrajinski identitet koji užareno ispoljavaju i koji sa istom takvom užarenošću mrze sve što je rusko. Ruska vlast na te prostore će doći tek ulaskom Crvene armije 17. septembra 1939. godine. Bilo je kasno. Kod Hercegovaca su to odradili fratri, a novo hrvatsko ime dala im je Austro – Ugarska u sadejstvu sa Vatikanom krajem 19. i početkom 20. veka (isti akteri su prisutni i kod naturanja ukrajinskog imena galičkim Rusima!). Kao što je tragedija što je drevna ruska zemlja pretrpela takvu metamorfozu, tako je i tragedija da je Zapadna Hercegovina bila deo Zahumlja, one iste zemlje kojom je trebao vladati princ Rastko da nije otišao u Svetu Goru i postao Sava. Možda je upravo uspomena na njega terala Hercegovce zapadno od Neretve da ratuju rat sa fratrima koji su na kraju nažalost izgubili. Sa druge strane, moguće je da je rimska crkva pored pukog osvajanja novih duša i teritorija (a sledom toga i obezbeđivanja zaleđa Jadrana koji rimska crkva posmatra kao svoje jezero), osvajanje Zapadne Hercegovine radila sa posebnim motivom jer ne treba zaboraviti da rimska crkva nikada nije oprostila Svetom Savi što je isti obnovio pravoslavlje na Jadranu pri čemu je isti na sebe navukao bes i mržnju rimske crkve (pisao sam o tome za Savindan ove godine, podeliću tekst u komentaru skupa sa tekstom o fratarskim rabotama u Hercegovini)……
Zapisano da se ne zaboravi…..
P.S. Navešću samo neka prezimena hercegovačkih rimokatolika do kojih sam došao: Babić, Perić, Petrović, Petković, Knežević, Knezović, Bukvić, Mandić, Vuletić, Vuković, Vučić, Vučićević, Radović, Radić, Stojanović, Marković, Marić, Bogdanović, Jovanović, Lazarević, Nikolić, Ostojić itd. Upečatljivo je i rimokatoličko prezime Hrkać (javlja se još u oblicima Rkać, Rkač, Hrkač) jer ta reč u Hercegovini predstavlja pogrdan naziv za pravoslavca. Nosilac tog prezimena je bio čuveni Miljenko Hrkać, ustaški terorista koji je 1968. godine izveo teroristički napad u beogradskom bioskopu podmetnuvši bombu.
