Stefan Uroš II Milutin Nemanjić rođen je oko 1253. godine, a umro je u Nerodimlju 1321. godine

Bio je kralj Srbije od 1282. do svoje smrti. Bio je jedan od najmoćnijih srpskih vladara u srednjem veku. Pripadao je dinastiji Nemanjića i bio je mlađi sin kralja Uroša I (1243-1276), mlađi brat kralja Dragutna (kralj Srbije 1276-1282, kralj Srema 1282-1316) i otac kralja Stefana Dečanskog (1322-1331).

Proširio državu

Tokom njegove, skoro četrdesetogodišnje vladavine, kraljevina Srbija je otpočela svoje značajno širenje ka jugu na račun Vizantije, sa kojom je 1299. godine uspostavljena nova granica na liniji Ohrid-Prilep-Štip. Time je srpskoj državi priključen severni deo današnje Albanije i veći deo današnje Severne Makedonije.

Pored toga, vodio je uspešne ratove sa Bugarima. Od njih je trajno osvojio Braničiće sa Kučevom i Tatarima. Nakon Dragutnove smrti 1316. godine, došao je u sukob sa kraljem Mađarske Karlom Robertom (1310-1342) zbog zauzimanja poseda svog brata i tada je izgubio Mačvu i Beograd (1319), ali je uspeo da zadrži Rudnik i Braničiće.

On je prvi kralj Srbije koji postaje ozbiljan politički faktor u regionu. Sklapao je ofanzivne saveze, ali i bio meta jakog saveza okolnih država.

Ktitor

Podigao je i obnovio veći broj manastira i crkava među kojima se izdvajaju

• Bogorodica Ljeviška,
• Gračanica,
• Kraljeva crkva u Studenici,
• Bogorodica Trojeručica u Skoplju,
• Staro Nagoričane, i
• njegova zadužbina Banjska na prostoru njegove države, odnosno manastirska crkva u Hilandaru na Svetoj Gori, van njegove države.

Paralelno sa razvojem sakralne arhitekture koja je u njegovo doba dobila novi oblik poznat kao Vardarski stil, razvijala se i utvrđenička arhitektura u kojoj su najznačajniji dometi manastirsko utvrđenje u Hilandaru i proširenje Beogradske tvrđave izgradnjom Zapadnog Podgrađa sa pristaništem.

Zbog svog zadužbinarskog delovanja je kanonizovan dve i po godine nakon smrti i proglašen Svetim kraljem.

Ženio se čak pet puta. Poslednji put Simonidom 1299. godine i iz tih brakova je imao dva sina Stefana i Konstantina i dve ćerke Anu (Nedu) i Caricu Zorica.

Iako je značajno proširio i ojačao srpsku državu i uveo vizantijsko uređenje u nju, nije uspeo da konsolidacije unutrašnje prilike u zemlji, tako da je posle njegove smrti došlo do građanskog rata.

Smrt i kanonizacija

Tokom jeseni 1321. Milutin je iznenada doživeo apoplektički udar koji mu je oduzeo moć govora i bacio ga u postelju. Izdahnuo je 29. 10. 1321. godine u svom dvorcu u Nerodimlju, nedelju dana nakon završetka Gračanice i Andronikovog poklona, manastira Svetog Nikole kod Sera.

Dve i po godine posle njegove smrti, crkva ga je kanonizovala kao Svetog kralja. Njegovo telo je pred Kosovski boj 1389. godine prebačeno iz Banjske u Trepču, da bi pred osmanskom najezdom1460. godine bilo preneto u Sofiju, u Crkvu Svete Nedelje koja se po njegovim moštima još naziva i Crkva Svetog kralja.

Početkom XXI veka, vođeni su razgovori o tome da se deo njegovih moštiju prenese u obnovljeni manastir Banjsku.

Posebno poštovanje u Bugarskoj

Njegove svete mošti počivaju u Sofiji, u crkvi Svete nedelje. Zbog poštovanja koje Bugari iskazuju prema Svetom Kralju, ovu crkvu često nazivaju Crkvom Svetog Kralja. Mnogi se pitaju zbog čega Srpska pravoslavna crkva ne zatraži da se mošti prebace u Srbiju. Kulturolog Jovan Janjić ranije je medijima rekao da „iz hrišćanske ljubavi srpska država i crkva ne insistiraju da se mošti ovog svetog kralja iz srpske loze Nemanjića vrate u Srbiju“

Prema njegovim riječima, ako bi se bugarska crkva, ili ne daj Bože, bugarska država odnosili prema kralju Milutinu onako kako on ne zaslužuje, onda bi srpska crkva imala puno pravo da traži da se njegove mošti prenesu u Srbiju.

Janjić podsjeća da osnova hrišćanskog učenja, koja je u Simvolu vere kaže da je „crkva jedna sveta saborna i apostolska“. Samim tim pravoslavna crkva i Srpska pravoslavna crkva, kao i ostale pomesne crkve čine jedan organizam.

„I ukoliko jedna crkva slavi određenu ličnost kao sveca, on je uvažavan i kao takav proslavljan i u drugim pomesnim crkvama“, kaže Janjić.

On dodaje da je splet okolnosti bio takav da kralj Milutin počiva u Bugarskoj. Tu uživa veliko poštovanje i veliki je njegov kult tamo. Kao i u srpskim zemljama, gde ga slave kao velikog zadužbinara.

Najvažnije da su na sigurnom

Janjić ističe da se iz hrišćanske ljubavi uvažava da mošti kralja Milutina budu u Bugarskoj.

„Poštuje se da je njegov kult izuzetno poštovan i cenjen u Bugarskoj crkvi. A mi zajedno činimo jedan organizam. I s te strane mogu da razumem što naša crkva iz sestrinske ljubavi prema Bugarskoj pravoslavnoj crkvi i bratske ljubavi prema bugarskom narodu ne insistira na povratku svetih moštiju kralja Milutina“, rekao je Janjić.

Najvažnije je, dodao je on, da su one na sigurnom i da one čudotvore vernom pravoslavnom narodu u Bugarskoj i svim onima koji ih pohode. On je podsetio da su i mošti Svetog Save počivale u Trnovu, u Bugarskoj.