Pre 100 godina, 2. februara 1924. godine, u Mostaru umro je Aleksa Šantić – pesnik, akademik, kosmopolita i rodoljub, bio je takva ljudska i stvaralačka veličina da i dan danas, vek nakon smrti, važi za jednu od ključnih figura multietničkog Mostara i Hercegovine.
Ovaj, pre sega, srpski, hercegovački, ali i svetski pesnik, živeo je kratko. Umro je u 56 godini. U svojim pesmama ostavio je večni pečat u kojima je opevao svoju zabranjenu Ljubav Anku, koja je bila katolkinja, ali i svoju usamljenost i tugu, pronalazeći na taj način lek i utehu.
Šantić je bio jedan od osnoviča srpskog kulturnog društva Prosvjeta, srpskog pevačkog društva „Gusle, časopisa „Zora“ i upravo na tim temeljima srpska zajednica u Mostaru i danas gradi svoj identitet.
Najveća kulturna manifestacija koja se održava u Mostaru, koja živi i danas, je „Šantićeve večeri poezije“.
Šantić i njegova dela bili su motiv za povratak Srba u Mostar posle ratnih dešavanja devedesetih.
Šantić je rođen u Mostaru 27. maja 1868. godine, u trgovačkoj porodici, završio je trgovačku školu u Trstu i Ljubljani, ali ga porodični posao nije zanimao, pa se posvetio pisanju pesama od kojih su čuvene „Golub“, „Bosanska vila“, „Nova Zeta“, „Javor“, „Otadžbina“…
U Prvom svetskom ratu zatvaran je kao talac i optuživan zbog svojih patriotskih pesama, poput: “O klasje moje”, “Hljeb”, “Moji očevi”, “Pjesma podzemna”, “Moja otadžbina”, “Ostajte ovđe”, “Mi znamo sudbu”.
Dan Šantićeve sahrane možda je najbolje opisan u knjizi Josipa Lešića „Roman o pjesniku“, u kojoj je navedeno da su u Mostar toga dana stigle brojne delegacije iz svih krajeva Hercegovine i regiona, mnogi su pešačili i 50 kilometara da bi ispratili svog omiljenog pesnika na večni počinak. Na sahrani je govorilo 15 govornika, a tužna povorka kretala se nekoliko sati.
„Na kućama vise crni barjaci, fasada Opštinskog doma pretvorena je u jednu crnu masu, pa su čak i ulični fenjeri obavijeni crnim krepom. U crno utonula varoš pruža dirljiv prizor ucveljene majke za izgubljenim sinom … A narod, bilo muslimani, pravoslavci ili katolici, podjednako je tugovao i oplakivao svog velikana i pesnika. Svi su govornici istakli Aleksu Šantića kao pesnika jedinstva i bratstva, ali kao da je to najdirljivije učinio mujezin, koji je pri prolasku sprovoda sa minareta Cerničke džamije toplim glasom otpevao poslednju molitvu praštanja“, napisao je Lešić, prenosi Tanjug.
Prema Šantićevoj biografiji snimljen je film „Moj brat Aleksa“. Njegov lik se danas nalazi na novčanici od 10 konvertibilnih maraka. Brojne škole i ulice nose njegovo ime, a podignuto mu je i nekoliko spomenika, od kojih je najpoznatiji onaj u istoimenom parku u njegovom rodnom Mostaru.
U kući svoga zeta Svetozara Ćorovića, takođe književnika, Šantić je proveo poslednje godine života. Tu se nalazi i spomen-soba s bibliotekom u kojoj se čuvaju njegovi vredni rukopisi i predmeti iz privatnog života, kao i radni sto na kojem su nastajala pesnikova dela.
Aleksa Šantić je izgradio sopstveni pesnički izraz, karakterističan po elegičnim i rodoljubivim motivima. Šantićeva poezija je puna snažnih emocija, ljubavne tuge, ali i bola i prkosa za socijalno i nacionalno obespravljen narod kome je i sam pripadao.
Stihovi jedne od najdirljivijih Šantićevih pesama, koja govori o rodoljublju i patnji onih koji napuštaju otadžbinu i sreću traže negde daleko, i stotinu godina kasnije se može čitati i recitovati novim generacijama.
Ostajte ovdje! Sunce tuđeg neba,
Neće vas grijat ko što ovo grije;
Grki su tamo zalogaji hleba,
Gdje svoga nema i gdje brata nije.
