Na praznik Mladenci, 22. marta 1942. dogodio se jedan od najvećih ustaških zločina nad srpskim civilnim stanovništvom.
Naime, prema istorijskim izvještajima, u ustaško-nacističkoj ofanzivi, koja je otpočela sredinom marta iz Sarajeva pod direktivom ustaškog komandanta Jure Francetića, stradalo je 6 150 Srba sarajevsko-romanijske regije i Podrinja.
Na prostoru Starog Broda i Miloševića
Najveći zločin dogodio se upravo na prostoru Starog Broda i Miloševića, gdje su zabilježene prave strahote i monstruoznosti nad srpskom nejači koje su zgrozile i ustaške tutore – njemačke komandante.
Jedan od najznačajnijih hroničara ovog događaja bio je Momir Krsmanović, koji je sedamdesetih godina, u svom djelu „Teče krvava Drina“, otrgao od zaborava stradanje ovih nevoljnika, zbog čega je trpio različite progone i šikaniranja od represivnog komunističkog režima, koji je neumorno nastojao pod plaštom bratstva i jedinstva da sakrije genocid nad Srbima.
Po izjavama svedoka, deo naroda su od ubijanja spasili Nemci i srpski vojnici, pod komadnom generala Milana Nedića, upravnika okupirane Srbije.
Ono malo srpskih izbeglica koji su preživeli ovaj pokolj, rečeno im je od Jure Francetića, da se vrate slobodno kućama. Naivan narod je pošao, verujući da je mukama došao kraj, ali na putu su ih ponovo presretale ustaše, pljačkali, silovali i ubijali.
Najveći doprinos u rasvijetljavanju zločina
Međutim, najveći doprinos u rasvijetljavanju ovog zločina, dao je zbornik radova „Zaboravljeni zločin – Stari Brod“, čija je promocija održana u Rogatici 2008. godine, u izdanju Izdavačke kuće Dabar i Srpskog sokolskog društvo „Soko“ iz Dobruna.
Potresna svjedočanstva ustaških zvjerstava nad golorukim srpskim narodom
Pomenimo samo nekoliko primjera ustaške bestijalnosti, koji na najslikovitiji način govore o stradanju tamošnjih Srba.
Svjedočenje Miloša Bašovića iz Brankovića kod Borike – Rogatica:
„…Iz Višegrada narod krene niz Drinu, prema Starom Brodu. Uz mene su bila još tri brata i sestra. Za nama neka vojska trči. Narod poče bježati, a oni uglas: ’Ne bojte se narode, ovo je Srpska i Crnogorska vojska…’. Kad su nas opkolili, poznadosmo mnoge muslimane komšije među njima. Jedan ustaša uze moju sestru od tri godine, baci je uvis.
U ruci mu puška sa bajonetom, dočeka je i pravo baci u Drinu. Nasta pravo klanje naroda. Mene je negdje između Miloševića i Starog Broda zajmio jedan pijani ustaša, gađajući me bajonetom. Izmaknem i stanem, pa se šćućurim među poubijane, kriomice gledam kako mi ubiše majku i mlađu braću. Mnoge djevojke, gledajući zvjerstva, ne čekajući da im se približe ustaše, masovno su skakale u Drinu”.
Tu je i svjedočenje Rista Borovčanina iz Žulja – Sokolac:
„… Stric Jovan kaza, idemo da se prebacimo u Srbiju. Po mraku stignemo u Miloševiće. Narod se razleti, pokušava da skupi stoku pa da krene ka Starom Brodu, a već nas stiže ustaška konjica. Što osta naroda u strani i ostade, a što uhvatiše ono dolje prema Drini počeše ubijati. Prigone nas, prigone Drini. Siluju žene, kolju, odsjecaju ruke, noge, vade oči, bacaju malu djecu uvis i dočekuju na bajonete.
Ljudi sami skaču u Drinu, cure posebno. Mi se oko majki grupisasmo pokušavajući se spasiti. Odjednom sam pao potrbuške među gomilu pobijenih i unakaženih. Glavni pokolj je bio negdje između 16 i 17 časova po podne. A Drina mutna, nadošla, valovita, puna leševa. Donosilo leševe i od Višegrada. To je bio nevjerovatan i strašan prizor.”
Rajko Samardžić, tada dvanaestogodišnji dječak, je izjavio: „Ustaše su poklale u Miloševićima sve živo. Moglo se sa leša na leš preći Drina. Toliko je bilo bačeno naroda u Drinu.“
U pločama od kamena uklesana imena stradalih
U mestu Stari Brod je tokom 2008. godine podignuto obeležje u znak sećanja na ovaj užasan zločin i osveštano je od strane Srpske Pravoslavne Crkve, mitropolita dabrobosanskog Nikolaja i vladike mileševskog Filareta. U pločama od kamena su uklesana imena ubijenih nedužnih civila.
A spomen-muzej je otvoren 7. septembra 2019. godine uz najviše zvaničnike Republike Srpske.
Ovaj zločin u Starom Brodu u proleće 1942. godine spada u deset najužasnijih na teritoriji ustaške NDH. Dugo decenija nakon Drugog svetskog rata o ovom užasnom zločinu preživele žrtve su morale da ćute. Svako ko je javno govorio i tražio da se krvnici kazne, bivao je hapšen i proganjan od jugoslovenske tajne policije UDBA.
